Cyril Ramaphosa, huidige president van Zuid-Afrika. Bron afbeelding: Flickr / GovernmentZA
De uitslag van de Zuid-Afrikaanse verkiezingen - een broeierig en verdeeld landschap
De dertig jaar durende greep van het regerende African National Congress (ANC) op de macht is eindelijk voorbij.
Ondergang van een reus
Het stemgedrag in de net afgelopen zevende nationale verkiezingen sinds de "Transitie" in 1994 veroorzaakte een politieke aardbeving en een vluchtige nasleep. Door de wijdverspreide ontevredenheid over de regering deed het stemaandeel van het eens zo monolithische ANC pijlsnel onder de magische 50% kelderen.
Polarisatie een welkome gast
Met definitieve resultaten die de regeringspartij nog steeds een overwinning van 40,18% gaven, was de weg vrij voor onvermijdelijke koehandel en ingewikkelde onderhandelingen tussen verschillende blokken van centristen, marxisten en ultralinksen. De politieke naschokken van deze seismische verschuiving weerklonken in het hele land. Schrille stemmen die streven naar een triomf voor de "Radicale Economische Transformatie (RET)"-aanhangers maken gebruik van de groeiende polarisatie om hun eisen voor een coalitie van links door te drukken.
Volwassen verliezer
In een zeldzaam staaltje van staatsmanschap en politieke volwassenheid sprak president Cyril Ramaphosa, na het verlies van de verkiezingen, de natie toe tijdens de sluitingsceremonie van de Onafhankelijke Kiescommissie. In opmerkingen die subtiel zinspeelden op een mogelijke (en ongekende) samenwerking met de Democratische Alliantie (DA), zei Ramaphosa dat de definitieve aankondiging van de nationale en provinciale verkiezingen van 2024 een overwinning betekende voor de democratie, de grondwettelijke orde en alle mensen van Zuid-Afrika. "Het volk heeft gesproken," zei hij, wat een bittere pil was om te slikken na de 17% val van zijn partij op nationaal niveau.
Politiek landschap voor de verkiezingen
Zoals verwacht werden de algemene verkiezingen van 2019 afgesloten met een triomfantelijke ANC die 57,5% van de nationale stemmen opeiste en de regering voor de komende vijf jaar vormde. De DA eiste de volgende plaats op met 20,77% van de stemmen. Derde in de rij en aspirant "officiële oppositie" waren de Economic Freedom Fighters (EFF). De EFF, die zich extreem links positioneert en beweert de "massa's" te vertegenwoordigen, is een uitgesproken marxistisch-leninistische partij. Ze leken op koers te liggen en haalden een aanzienlijke 10,8% van de stemmen voor 2019.
Lees ook: Duitsland: Islamisten eisen kalifaat
Een vruchtbare akker
Corruptie in het systeem, onbekwame dienstverlening op lokaal niveau en rampzalige belastingafschaffing, evenals een stagnerende economie, stijgende criminaliteit, chronische werkloosheid en andere problemen zorgden voor een gestage bloeding van het ANC. Het gevolg was een aanzienlijke toename van de steun van de EFF bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2021. Het traject van de EFF, te midden van de groeiende ontevredenheid over het heersende ANC, leek hen een mogelijk aandeel van 20% van de stemmen in de nationale verkiezingen van 2024 op te leveren.
Omringd door vijanden
Ondanks haar solide meerderheid in de provincie West-Kaap, het effectieve bestuur aldaar en het feit dat ze de meest inclusieve en multiraciale partij is, vecht de DA voortdurend om haar recept aan de rest van het land te verkopen. Dit is voornamelijk te wijten aan een historisch vijandige pers en aanhoudende aanvallen van politieke tegenstanders. Een tijdsprong naar de verkiezingen van 2024 en verschillende politieke opponenten waren erop uit om de DA van haar Kaapse bolwerk te beroven en het ANC onder de 50%-grens te dwingen.
Een teleurstellend initiatief
Om munt te slaan uit het groeiende anti-ANC sentiment, richtte de DA een brede alliantie op van gelijkgestemde partijen om te proberen 50% van de nationale stemmen te vergaren en een regering te vormen. De Meerpartijenconferentie (MPC) faalde jammerlijk in haar opzet en alleen de DA bracht een aanzienlijk deel van de stemmen op tafel.
De wederopstanding van Jacob Zuma
Nu de steun van het ANC slinkt en kiezers op zoek zijn naar een nieuw politiek thuis, is er een spook uit het verleden opgedaagd om het politieke landschap te bederven. Ex-president Jacob Zuma, wiens ambtstermijn werd gekenmerkt door endemische corruptie, "State Capture [red. Politieke invloed door private entiteiten]" en de ineenstorting van veel staatsbedrijven, trachtte ook aan boord te stappen van de verkiezingstrein. In nauwelijks zes maanden tijd, gebruikmakend van uitgebreide middelen, veroverde de nieuw opgerichte "Mkhonto WeSizwe"-partij (MK) de politieke top in zijn thuisprovincie. MK was de militaire vleugel van het ANC tijdens de apartheid.
Lees ook: EU-kenner Stefan Auer: "Het idee van een steeds hechtere unie is voorbij"
Politieke spelletjes
De invoering van het MK-symbool, dat vertaald kan worden als "Speer van de Natie", was een duidelijke toe-eigening van de culturele geschiedenis van het ANC en maakte gebruik van diepgewortelde emoties. Desondanks hadden rechtszaken om de aanname te weigeren geen succes. Het Constitutionele Hof oordeelde echter dat Zuma (vanwege een strafblad uit het verleden) niet in aanmerking kwam om zitting te nemen in het parlement. Deze nieuwkomer bedierf de partij en was een spelbreker voor de grotere partijen. Het doel van de IFP/DA om de controle over de provincie over te nemen (een waarschijnlijke mogelijkheid) werd ondermijnd, waardoor het eens zo dominante ANC in de vergetelheid raakte.
Wraakstemmen
De vermeende "vervolging" tegen Zuma, die diepgewortelde wrok over de manier waarop "hun man" er in 2017 door Ramaphosa werd uitgezet verergerde, resulteerde in een tsunami van stemmen voor de nieuweling (MK). Zo maakte Zuid-Afrika kennis met het concept van "wraakstemmen". Commentatoren hebben ook de politiek incorrecte term "tribalisme" gebruikt als een bepalende verkiezingsfactor. Je zou echter beter kunnen spreken van "identiteitspolitiek" die een grote rol speelde in de lawine.
Een aardverschuiving
Bij de stemming op 29 mei bleken de schijnbaar overdreven peilingen te kloppen en scoorde MK een indrukwekkende 45,35% van de stemmen in de provincie KZN (KwaZulu-Natal) en 14,58% van de nationale stemmen. Het aandeel van het ANC kelderde van een meerderheid van 54,22% (2019) naar een miserabele 16,99% in de recente peilingen. Nog vernederender was de degradatie naar de derde plaats achter een herlevende Inkatha Freedom Party (IFP), die op 18,07% eindigde. De opkomst van MK was de grootste schok van de verkiezingen van 2024.
Een overvloed aan politieke partijen
Kiezers hadden te maken met drie stembiljetten - twee nationale en één provinciale. Dit laatste stembiljet bepaalde de samenstelling van de negen Provinciale Staten. Op het nationale stembiljet streden maar liefst 52 partijen om de aandacht van de kiezers. Veel van deze partijen waren niet verdeeld op basis van beleid, maar op basis van persoonlijkheden. Uiteindelijk resulteerde deze warboel in 18 zetels in het parlement. Van de 41 miljoen kiesgerechtigden in het land hadden er 27,69 miljoen de moeite genomen om zich te registreren en daarvan ging slechts 58% stemmen. Apathie was de grote winnaar.
Lees ook: Waarom de media u probeert te overtuigen dat het weer extremer wordt
Winnaars en verliezers
De DA vergrootte haar aandeel in het hele land marginaal en haalde landelijk een respectabele 21,81%. Tegelijkertijd behaalde het opnieuw een absolute meerderheid in de Kaapprovincie, waardoor het nog eens vijf jaar de tijd heeft om zijn beleid te presenteren. De DA handhaafde haar peilingen voor 2019 op 55,30%, terwijl het ANC aanzienlijk terrein verloor en eindigde met een magere 19,55%. De snelste achteruitgang van het ANC kwam tot uiting in de provincie Gauteng, het economische centrum van het land. De electorale steun van het ANC daalde van een krappe meerderheid in 2019 naar 34,76%, net iets meer dan de 27,46% van de DA.
Koud comfort
De verplettering van het ANC is allesbehalve een grote overwinning voor de moraal en het politieke inzicht, maar weerspiegelt een sombere politieke realiteit: Zowel de twee belangrijkste begunstigden van deze daling - MK (14,58%) en de EFF (9,52%) - zijn extreem links. Een bemoedigend feit is dat de nationale stemmen van de EFF daalden van 10,8% in 2019 tot 9,52% in 2024.
Een klein doch rood gevaar
Toch is het verontrustend, omdat de partij vasthoudt aan de ouderwetse marxistische ideologie. Deze twee partijen hebben een gemeenschappelijk doel en een groot deel van de stemmen, die volgens MK naar de EFF zouden zijn gegaan bij afwezigheid van de EFF. Hun potentieel om de pot te roeren is aanzienlijk, maar wordt afgezwakt door de noodzaak van MK om de provincie KZN te veranderen en haar beloften waar te maken.
Doemdagcoalitie
Een groot deel van de DA-campagne speelde in op de potentiële ramp die de natie te wachten stond in het geval van een ANC/EFF-coalitie. MK speelde niet een al te grote rol in deze vergelijking omdat haar verwachte aandeel onzeker was. De DA speelde sterk in op de ramp die Zuid-Afrika te wachten staat als de EFF de kans krijgt om haar marxistische platform door te drukken. Hoewel politiek duidelijk een grote rol speelde in dit verkiezingsstandpunt, zou dit "doemscenario" een bedreigende realiteit zijn in een land dat al gebukt gaat onder een economische ineenstorting, een aangetaste internationale reputatie en een vertrouwen van investeerders en bedrijven dat bijna nul is.
Lees ook: Mijn eerlijke deel is zo weinig mogelijk, jouw deel is het meeste dat ik uit je kan persen
Durf te hopen
De dolken zijn al getrokken met slechts 14 dagen om enkele werkrelaties op te bouwen voordat het parlement bijeenkomt om de president te kiezen. Partijen hebben reeds "onderhandelingscomités" opgericht om samenwerking te onderzoeken. In een land waar velen weigeren om "ras" tot het verleden te laten behoren, deelt links routinematig in langs raciale lijnen, zodat MK en de EFF "zwarte" partijen zijn die zich moeten "verenigen" tegen de DA, die een "blanke" partij is. De recente verkiezingen zagen ook de opkomst van enkele partijen die een beroep deden op een gekleurd (gemengd ras) nationalisme. Helaas is het nettoresultaat van het verkiezingsproces een verergering van de polarisatie in het land. Partijen die een marktvriendelijk beleid voorstaan binnen een visie van een verenigd Zuid-Afrika worden als anti-zwart beschouwd en verguisd.
Feiten negeren
Het huidige toneelstuk voor het land speelt zich dus af in een verdraaid verhaal vol eisen en beledigingen. Het feit dat de DA de enige partij is die echt multiraciaal is, een werkbaar beleid voert, de meest succesvolle provincie regeert en een groot deel van de stemmen van alle bevolkingsgroepen verzamelt, wordt consequent genegeerd.
Een veerkrachtig land
Ook hier zijn er veel "niet-onderhandelbare punten". MK wil geen deal met het ANC zonder de verwijdering van Ramaphosa. De EFF springt op een soortgelijke wagen. MK en EFF willen geen deal met de DA, en de DA koestert wederzijdse gevoelens. Kleinere partijen eisen grote prijzen als "kingmakers". Zelfs een regering van nationale eenheid vindt weerklank. De situatie lijkt ontmoedigend en onoplosbaar. Er zijn veel mogelijkheden. Zuid-Afrikanen zijn behoorlijk veerkrachtig en hebben zichzelf soms uit diepe putten getrokken, dus de hoop en gebeden van de natie zijn gericht op het vinden van werkbare oplossingen.
Linkse nachtmerrie
De "post-verkiezingen" hoop van de meeste nuchtere Zuid-Afrikanen is dat een ontmoedigd en gewond ANC de hand zal reiken aan de DA/MPC voor een soort parlementaire werkrelatie, zo niet een formele coalitie. Het ANC heeft een groot deel van zijn linkse achterban verloren, waardoor er misschien een meer centristische groepering kan ontstaan. Een dergelijk scenario wordt fel bestreden door fractieleden van het ANC, linkse politieke partijen, mensen in de academische wereld en sommige media. Dit scenario, dat de enige echte uitweg uit het moeras is en hoop geeft op een stabiele toekomst, wordt door al deze elementen verworpen.
Lees ook: Fauci valt door de mand: coronamaatregelen bleken grotendeels verzonnen
Een voorzichtige pas
Ze vallen onvermijdelijk terug op achterhaalde en opruiende retoriek om hun zaak door te drukken. "Hun zaak" zou zijn om een grote linkse coalitie te vormen, die een reeks dodelijke communistische beleidsmaatregelen zou omarmen die Zuid-Afrika de grond in zouden boren. In de nasleep van de verkiezingen van 2024 is de natie niet bepaald verwend met keuzes, en degenen die belast zijn met het lot van het land moeten heel voorzichtig te werk gaan als het op de goede weg uit wil komen.
Dit artikel is eerder gepubliceerd op tfp.org
Laatst bijgewerkt: 27 juni 2024 14:18