Mussolini met zijn twee zoons, gekleed als zwarthemden. De Italiaanse dictator zag het fascisme als doorontwikkeling van het socialisme.
Het fascisme ontmaskerd: op zoek naar de onverwachte oorsprong in de socialistische ideologie
De meeste linkse mensen associëren fascistische groeperingen en individuen met ‘extreemrechts’. Fascisme is echter niet ontstaan vanuit politiek rechts. Het is een radicale vorm van socialisme, wat heeft geleid tot een van de belangrijkste ideologische misverstanden in de geschiedenis.
Conservatisme en fascisme sluiten elkaar uit
Er is niets rechts of conservatiefs aan fascisme. Traditioneel conservatisme ondersteunt een beperkte overheid en individuele vrijheden – ideeën die volledig tegengesteld zijn aan de totalitaire, staatsvererende en anti-individualistische kern van het fascisme. Het onderzoeken van de levens van de belangrijkste figuren van het fascisme kan helpen om deze misvatting te verduidelijken. Twee personen springen eruit: Benito Mussolini, de belichaming van het fascisme, en de fascistische ideoloog Giovanni Gentile.
Mussolini's socialistische reis
Voordat hij het gezicht van het fascisme werd, was Mussolini 14 jaar lang een toegewijd lid van de Italiaanse Socialistische Partij. In 1910 was hij redacteur van het socialistische weekblad La Lotta di Classe ('De klassenstrijd') en schreef hij essays zoals “Het Trentino gezien door een socialist”. Zijn radicale activisme bracht hem uiteindelijk in de gevangenis. “Het Trentino” verwijst naar Trentino, een historisch Italiaanstalige regio in Tirol, Oostenrijk, binnen het voormalige Oostenrijks-Hongaarse Rijk, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een belangrijke locatie werd.
Eerste Wereldoorlog
Toen Mussolini werd vrijgelaten, beloonde de Italiaanse Socialistische Partij zijn toewijding door hem te benoemen tot redacteur van Avanti!, haar prestigieuze Milanese krant. Mussolini was een rijzende ster binnen de partij. De Eerste Wereldoorlog veranderde alles. Mussolini was aanvankelijk tegen de betrokkenheid van Italië, maar stapte later over naar de andere kant en steunde de interventie. De Socialistische Partij sloot hem uit vanwege dit verraad.
Zwarthemden
Mussolini profiteerde van de naoorlogse Italiaanse frustratie over het verdrag van Versailles en richtte de Fasci Italiani di Combattimento op, later bekend als de Italiaanse Fascistische Partij. Met behulp van geweld en nationalistische gevoelens greep hij de macht met zijn beruchte zwarthemden, vergelijkbaar met hoe antifa vandaag de dag opereert. Antifa zorgt voor verwarring omdat ze zich als fascisten gedragen terwijl ze zichzelf antifascistisch noemen.
Intellectuele grondlegger
Giovanni Gentile was de intellectuele grondlegger van het fascisme. Hegel, Nietzsche en Marx inspireerden zijn filosofie en hij ontwikkelde samen met Mussolini de doctrine van het fascisme. Gentile's eigen woorden nemen alle twijfel over de aard van het fascisme weg: “Fascisme is een vorm van socialisme; in feite is het de meest levensvatbare vorm ervan.” Hij zag het fascisme als een vorm van socialisme die geworteld was in nationale identiteit in plaats van internationale klassenstrijd.
Alles geleid door de staat
Gentile's filosofie verwierp het individualisme volledig. Hij zag geen onderscheid tussen privé- en publieke belangen; alle privé-handelingen moesten de samenleving ten goede komen. Hij was voorstander van verplicht staatscorporatisme en een zelfvoorzienende economie, hetzelfde plan dat Hitler later zou overnemen. Gentile geloofde dat liberale democratie schadelijk was omdat deze zich op individuen richtte, wat leidde tot een cultuur van egoïsme. Hij was voorstander van “echte democratie”, waarbij mensen zich vrijwillig aan de staat zouden onderwerpen. Dit hield een planeconomie in, waarbij de overheid besliste wat, hoeveel en hoe alles geproduceerd moest worden.
De antikapitalistische realiteit van het fascisme
Het fascisme presenteerde zich als een “derde weg” en verwierp zowel het liberale kapitalisme als het internationale communisme. Deze uitdaging voor het traditionele marxisme heeft jarenlange verwarring veroorzaakt, waardoor velen het fascisme als rechts beschouwen omdat het tegen het communisme was. Het economische beleid van het fascisme is echter net zo collectivistisch en anti-vrije markt als het communisme.
Privé-eigendom verdween
In tegenstelling tot het communisme vereiste het fascisme geen staatseigendom van alle productiemiddelen, maar volledige staatscontrole over alle productiemiddelen. Ondernemers konden hun bedrijven ‘behouden’ zolang ze de richtlijnen van de staat volgden. Overheidsfunctionarissen hielden toezicht op hen en legden zware belastingen op, waardoor echt privé-eigendom vrijwel verdween. Ze legden ook vermogensbelasting op en confisqueerden religieuze eigendommen.
Mussolini raadpleegde communist
Alles stond in dienst van de staat door middel van nationalistische, collectivistische retoriek. In 1943 promootte Mussolini de ‘socialisering van de economie’. Opmerkelijk genoeg vroeg hij advies aan Nicola Bombacci, een van de oprichters van de Italiaanse Communistische Partij. Bombacci werd de belangrijkste intellectuele auteur van het Manifest van Verona, de verklaring van het fascisme, die het antikapitalisme en de beperking van de individuele vrijheid versterkte. Italië werd de ‘Italiaanse Sociale Republiek’.
Lees ook: Rechts rukt op. Een nieuwe 'heroïsche' cyclus?
'Het echte gevaar komt van rechts'
Op 22 april 1945 publiceerde Mussolini de Verklaring van Milaan, die alle onduidelijkheid wegnam over het onmiskenbare verband tussen fascisme en socialisme: "Onze programma's behoren tot wat in een democratisch regime ‘links’ wordt genoemd; ons ideaal is de arbeidsstaat... wij zijn de arbeidersklasse in een strijd op leven en dood tegen het kapitalisme. Wij zijn de revolutionairen. Het echte gevaar, de dreiging waartegen we meedogenloos strijden, komt van rechts."
Fascisme als tak van het socialisme
Fascisme is de nationalistische tak van het socialisme, niet rechts-extremisme. De verwarring komt voort uit de strijd van het fascisme tegen het communisme tijdens de Tweede Wereldoorlog en andere aspecten van het internationale socialisme. De strijd was een conflict tussen verschillende linkse ideologieën, niet tussen links en rechts.
Verwarring zaaien
Door de ware oorsprong van het fascisme te erkennen, wordt duidelijk hoe radicale linkse bewegingen ontstaan en zich inzetten met behulp van valse argumenten en vage uitdrukkingen. Het label fascisme is niets meer dan: beschuldig je tegenstanders van wat je zelf doet om verwarring te zaaien en overtuig de kiezers van je eigen onschuld.
Dit artikel verscheen eerder op tfp.org.
Laatst bijgewerkt: 10 oktober 2025 08:10