Sebastiaan Stöteler van de PVV (midden) in een Op1-debat. Zijn partij kan rekenen op flinke winst bij de EU-verkiezingen.
De EU-verkiezingen kunnen een heilzame ruk naar rechts brengen
‘Ruk naar rechts’. Die uitdrukking overheerst alle prognoses voor de verkiezingen van het EU-parlement op 6-9 juni, wanneer 400 miljoen Europeanen naar de stembus tijgen. Of het nu om een sharp shift to the right gaat, een virage vers la droite dan wel Duits-beknopt om een Rechtsruck, in alle landen luiden linkse media de noodklok.
Eurocraten zien de bui al hangen
De reden laat zich raden. Het komt doordat Europeanen steeds eensgezinder worden in hun verzet tegen de geldverslindende klimaatagenda, tegen de open grenzen en tegen de asielstromen, en al de misdaad en overlast die er het gevolg van zijn. Ook willen ze dat eigen land en cultuur in het beleid weer vooropstaan. Zo haalt nu al de rechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni veel hogere goedkeuringscijfers dan haar sociaaldemocratische collega Scholz in Duitsland en de linksliberale Macron in Frankrijk. Ursula von der Leyen, voorzitster van de Europese Commissie, zag begin 2024 de bui al hangen. Op de conferentie van de EVP in Boekarest ging ze in haar verkiezingstoespraak genadeloos tekeer tegen “populisten, nationalisten en demagogen” die “onze waarden met voeten treden en ons Europa willen vernietigen”. De vraag is of die polarisering zal werken en de sleetse etiketten nog wel kleven. De prognoses wijzen in een andere richting.
Kan rechts de dominantie van gevestigde partijen doorbreken?
De verkiezingsoverwinning van 22 november waarmee Geert Wilders van zijn PVV in een klap de centrale politieke speler maakte, lijkt het voorspel te zijn geweest van de Europese ontwikkeling waar Von der Leyen zo bang voor is. Menig vooruitblik op de EU-verkiezingen refereert dan ook aan Nederland. Maar, zoals de peilingen er nu uitzien, blijft het zelfs bij een grote overwinning voor rechts nog de vraag of de traditionele dominantie van christendemocraten (EVP) en socialisten (SD) in het Europees Parlement doorbroken zal worden. Ook in dit opzicht is Wilders’ overwinning een indicatie. Die blijkt vooralsnog immers geen garantie op regeringsdeelname in te houden.
Nederland gaat als eerst stemmen
Dat doet er niets aan af dat volgens alle prognoses rechtse partijen in negen lidstaten de eerste plaats gaan innemen: behalve in Nederland, dat op 6 juni - exact 80 jaar na D-Day - het spits afbijt, ook nog in Oostenrijk, België, Frankrijk, Hongarije, Italië, Polen, Slowakije en Tsjechië. Bovendien zouden ze als tweede of derde eindigen in Bulgarije, Estland, Finland, Duitsland, Letland, Portugal, Roemenië, Spanje en Zweden. Al deze - door hun tegenstanders traditioneel als ‘populistisch’ en ‘radicaal-rechts’ aangeduide - partijen gaan door heel de EU stemmen en zetels veroveren, terwijl centrumlinks en groene partijen die juist zullen kwijtraken.
Mogelijke rechtse meerderheid
Politicoloog en opinie-onderzoeker Simon Hix verwacht in The Guardian dat in de EU net zo’n drempel als in Nederland zal worden overschreden, zodat ‘populisten’ in het Europees Parlement “zo’n groot blok worden dat het moeilijk zal zijn om ze te negeren bij het aannemen van beleid.” Zelfs is het mogelijk dat de grote coalitie van de drie centrale partijgroepen zijn traditionele overwicht in het Europees Parlement kwijtraakt. Een veel rechtser georiënteerde coalitie van christendemocraten, conservatieven en ‘populistisch’ rechts zou dan een meerderheid in de wacht slepen.
Lees ook: Wie heeft in de EU de soevereiniteit, Den Haag of Brussel?
Rechtse regeringen kunnen dwarsliggen in EU
Samen met mede-onderzoeker Kevin Cunningham laat Hix laat zich onbekommerd in de kaart kijken als hij stelt dat deze uitslag van hun verkiezingsonderzoek “moet dienen als een wake-up call voor Europese beleidsmakers over wat er op het spel staat”. Blijkbaar zijn migratie en klimaat ook voor deze opiniepeilers zelf heilige koeien. Ze vrezen dat het nieuwe parlement wel eens zomaar de Green Deal zou kunnen blokkeren, of de migratie inperken, met name die uit islamitische landen die zoveel problemen en risico’s meebrengt.
'Politici, kom met duidelijk verhaal'
Ook vrezen Cunningham en Hix dat “binnenlandse debatten beïnvloed zouden kunnen worden”, waardoor de “groeiende as van regeringen die proberen de invloed van de EU van binnenuit te beperken” versterkt zou worden: Hongarije, Italië, Slowakije, Zweden en, als de PVV van Geert Wilders de nieuwe regering leidt, Nederland.” Daarnaast wijzen ze op de mogelijke terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis als versterking van het rechtse geluid. Bovendien kan dit met zich meebrengen dat de Amerikaanse aanwezigheid in Europa en de NAVO worden afgebouwd. Hix en Cunningham roepen politici in Europa daarom op om “duidelijke verhalen” te ontwikkelen waarom de EU sterk in de wereld moet staan “De verkiezingen van juni moeten, voor degenen die een meer mondiaal Europa willen, gaan over het veiligstellen en versterken van de positie van de EU”, aldus Hix.
Lees ook: 8 manieren waarop de EU onze soevereiniteit en vrijheid ondermijnt
Bevrijdende toekomstmuziek
Staat het naderen van een rechtse verkiezingsoverwinning voor deze opinieonderzoekers gelijk aan zich samenpakkende wolken boven de horizon, voor steeds meer Europeanen klinkt het juist als bevrijdende toekomstmuziek. Want zelfs als een rechtse coalitie in het Europees Parlement niet tot stand komt, dan bewijst het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen dat je ook met scherp oppositie voeren een matigende invloed kunt uitoefenen op bijvoorbeeld het immigrationisme van regeringen.
Parlementaire samenstelling zal Commissie beïnvloeden
Hoewel het Europees Parlement niet de belangrijkste EU-instelling is – zeker niet als het op buitenlandse politiek aankomt – toch zal de opstelling van de rechtse politieke groepen zeker zijn uitwerking hebben op de keuzes die de Europese Commissie en de Raad maken als het gaat om buitenlands beleid. Hetzelfde geldt voor het omstreden en geldverslindende klimaatbeleid. Wat wel vast staat is dat de beide vanouds grootste groepen in het parlement, de christendemocraten van de Europese Volkspartij (met daarin CDA en ChristenUnie) en de socialisten van de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (PvdA) zetels zullen verliezen. Desondanks zou de EVP als middengroep toch de politiek dominante en agendabepalende groepering kunnen blijven, die ook de doorslag geeft bij het kiezen van de voorzitter van de Commissie. De linksliberale groep Renew Europe, RE (VVD, D66) en de Groenen/European Free Alliance, G/EFA (met GroenLinks en Volt) gaan eveneens zetels inleveren.
Lees ook: ECB wil banken beboeten die niet meegaan in klimaatideologie
Rechtse fracties kunnen op groei rekenen
Daar staat de opkomst van twee nu nog kleine politieke fracties tegenover. De ‘eurorealistische’ Europese Conservatieven en Reformisten, ECR (SGP, JA21) zijn pro-NAVO en voor het behoud van de nationale zelfstandigheid. Op dit moment is zij goed voor 67 parlementsleden (van de 705). Minder migranten en minder Brusselse bemoeienis zijn prioriteiten. Hierin is ook de Italiaanse regeringspartij Fratelli d’Italia van premier Giorgia Meloni te vinden, naast het Poolse PiS. Volgens prognoses gaat ECR naar 85 zetels.
Alternative für Deutschland
Een bijzondere omstandigheid is dat de Hongaarse Fidesz-partij van premier Viktor Orban, die op dit moment nergens bij hoort, goed is voor een veertiental zetels, zich daarmee bij ECR zou kunnen aansluiten en die zo tot de derde grootste fractie kan maken. Maar ook het eurokritische Identiteit en Democratie, ID (PVV, FVD) komt op, waartoe ook het Franse Rassemblement National, het Vlaams Belang, Alternative für Deutschland, de Oostenrijkse FPÖ en de Italiaanse Lega behoren. Zij zouden volgens prognose van 62 leden naar 98 gaan. Als de prognoses uitkomen, dan worden deze rechtse partijen in negen EU-landen de grootste. ECR en ID opgeteld komen dan samen tot ongeveer 180 zetels. Dat overtreft de prognose van 173 zetels van de traditioneel grootste EVP (waarin, nu het CDA wegzakt, BBB en NSC de belangrijkere Nederlandse partijen zijn).
Meningsverschillen kunnen splijtzwammen worden
Een belangrijke uitdaging voor Europees-parlementair rechts is om de eenheid en interne cohesie te vinden die nodig is om écht gewicht in de schaal te leggen in Brussel. Partijen vinden elkaar te extreem of te gematigd. Parlementariërs zijn verdeeld over de pogingen van regeringsleiders als Orban en Meloni om controle te krijgen over de rechterflank. Dan zijn er nog dossiers als de Oekraïne-oorlog waar diepgaand meningsverschil over is. Rechts moet een gedeelde grond vinden in de christelijke beschaving van Europa – de visie van Karel de Grote – om eensgezindheid en effectiviteit te krijgen.
Kiezer is wakker geschuwd door Hamasterreur
De verkiezingsoverwinning van Geert Wilders was waarschijnlijk niet de aardverschuiving geweest die het op 22 november 2023 geworden is, als niet op 7 oktober de terroristische aanval van Hamas op Israël had plaatsgevonden. Ondanks alle moorden, gijzelingen, verkrachtingen en andere wreedheden waarmee die aanval gepaard ging, bleek die bij veel islamieten in Europa niet op afkeuring te stuiten, maar eerder met instemming en zelfs gejuich begroet te worden, tot uiting komend in grimmige straatdemonstraties met wapperende Palestijnse en ISIS-vlaggen en onder het straffeloos roepen van antisemitische leuzen. Die boodschap is de inheemse bevolking niet ontgaan. Inmiddels wordt Wilders’ PVV in de peilingen alleen maar groter en groter. Ook dit kan indicatief zijn voor wat zich op dit moment onder kiezers in heel de EU afspeelt.
Lees ook: Gaat aanslag Mannheim de komende EU-verkiezingen bepalen?
Extreemlinks groeit ook
Dan is er nog iets heel anders, waar voorbeschouwingen met hun ‘ruk naar rechts’ veelal aan voorbijgaan. De extreemlinkse fractie ‘Links in het Europees Parlement’ zal volgens prognoses eveneens verkiezingswinst boeken: van 41 zetels nu naar 47 in de prognose. Dit is de groep waarin SP en Partij voor de Dieren zitten, maar bijvoorbeeld ook het Ierse Sinn Fein met zijn terreurverleden en de communistische partijen van Frankrijk, Italië en Griekenland, samen met de opvolgers van communistische partijen uit het voormalige Oostblok, die hun Goelag-verleden denken af te schudden door zich thans als ‘socialistisch’ aan te duiden. Iets waar opinieonderzoekers zich beter zorgen over kunnen maken dan over de winst van ‘gezond verstand’-rechts, waar Von der Leyen zo heftig tegen te keer gaat.
Von der Leyen zinspeelt op nazisme
Als EVP-leidster heeft Von der Leyen in Boekarest een gietijzeren vastbeslotenheid proberen uit te stralen dat ‘populistische’ partijen bij haar geen voet tussen de deur krijgen. Uiteraard ontbrak daarbij ook het zinspelen op nazisme niet. Von der Leyen haalde haar vader aan die als Duitser geweten zou hebben wat “wetteloosheid en verwoesting” zijn en die “getuige was geweest van wat het betekent als we haat tegen minderheden toestaan”. “Laat er geen twijfel over bestaan wat er bij deze verkiezingen op het spel staat”, aldus Von der Leyen, die erop zinspeelt dat censuur noodzakelijk zal blijken omdat sociale media anders “de democratie kunnen verwoesten”.
Niet te vroeg juichen
Van al deze bangmakerij en retoriek zou na juni wel eens niet zoveel over kunnen blijven. Als de prognoses uitkomen, ligt voor de EVP immers de mogelijkheid open om met beide opkomende rechtse groepen, die Von der Leyen nu nog zo demoniseert, een coalitie (EVP, ECR en ID) te vormen (een “anti-klimaatcoalitie” zoals Hix & Cunningham het rillend noemen). Die zou dan de helft van de zetels in het EU-parlement beslaan: een veelbelovende nieuwe start voor het EU-parlement met totaal gewijzigde politieke krachtsverhoudingen ten gunste van het gezonde verstand. Maar laten we niet te vroeg juichen. Zoals de recente geschiedenis in Nederland leert, maakt de eerste zwaluw van een rechtse verkiezingsoverwinning nog lang geen coalitiezomer.
Een versie van dit artikel is verschenen in het boek EUSSR.
Laatst bijgewerkt: 3 juni 2024 14:59