Toenmalig vice-president van China, Xi Jinping, op bezoek in Nieuw Zeeland. Bron afbeelding: Flickr / nznationalparty
De uittocht uit China: een nieuw tijdperk in internationale betrekkingen
"We willen doorgaan met een belangrijke handels- en investeringsrelatie met China, alleen niet... op het gebied dat hen zou kunnen helpen om ons ergens in de komende tien jaar voorbij te streven op het gebied van militaire technologie." De spreker was Nicholas Burns, de Amerikaanse ambassadeur in China in december 2023. Zijn opmerkingen wezen op de grote exit uit China terwijl Amerikaanse bedrijven naar uitwegen zoeken.
Perfecte diplomaat
Ambassadeur Burns bevindt zich in een delicate situatie. Hij is het doorgeefluik van informatie voor de twee machtigste naties ter wereld. Op het eerste gezicht zouden velen de ambassadeur zien als de perfecte Amerikaanse diplomaat. Hij was de Amerikaanse ambassadeur in Griekenland tijdens de regeringen van Clinton en George W. Bush. Daarna was hij ambassadeur bij de NAVO en werkte hij lange tijd aan de John F. Kennedy School of Government van Harvard University. In 2022 kreeg hij de post in China onder president Biden.
Lees ook: Nieuwe onthullingen: Westerse wetenschappers betaald door communistisch China
Stoutmoedige kritiek op communistisch China
Tegelijkertijd heeft hij verrassend scherpe uitspraken gedaan over China. Voor een diplomaat uit zijn carrière is de opmerking dat de vooruitgang van China op het gebied van militaire technologie een bedreiging voor de Verenigde Staten zou kunnen worden, ongewoon stoutmoedig.
'China sluit zich af'
In juni 2024 gaf ambassadeur Burns een interview aan CBS-verslaggever Lesley Stahl, dat werd uitgezonden in het programma "Sixty Minutes". "Als je China volgt vanaf de dood van Mao tot de openstelling van China voor de wereld, dan hebben we een soort afsluiting gezien... toegenomen onderdrukking van het Chinese volk."
Mao Zedong
De laatste dagen van het leven van Mao Zedong werden inderdaad gekenmerkt door de ongelooflijke onderdrukking van de "Grote Proletarische Culturele Revolutie" van de dictator. Dat decennium (1966-1976) springt eruit, zelfs in de met bloed doordrenkte annalen van communistische repressie. Zeggen dat de staat van dienst van Xi Jinping vergelijkbaar is met die van Mao is een krachtige uitspraak.
Xi Jinping
Xi heeft echter ambities die veel verder gaan dan die van Mao. Waar Mao werkte aan het herschikken van de Chinese cultuur naar zijn evenbeeld, heeft Xi verlangens op een echt wereldwijde schaal. Als zodanig geeft de ambassadeur toe dat deze rechtstreeks botsen met die van de Verenigde Staten. "We willen niet in een wereld leven waarin de Chinezen het dominante land zijn... Dit is de belangrijkste, meest concurrerende en gevaarlijkste relatie die de Verenigde Staten op dit moment in de wereld hebben."
Lees ook: Kan China's Xi Jinping zijn gezag behouden over een natie van pessimisten?
Een halve eeuw misplaatst optimisme
Voordat we verder gaan, is het zinvol om terug te blikken op de relatie tussen de VS en China van de afgelopen vijftig jaar, zoals uitgevoerd door de presidenten Nixon, Ford, Carter, Reagan, beide Bushes, Clinton en Obama. Gedurende deze hele periode was de houding van de Amerikaanse regering dat het helpen van de Chinese economie het beste was voor de Verenigde Staten. Een opeenvolging van staatssecretarissen kondigde elke nieuwe - en meestal scheve - handelsovereenkomst tussen Washington en Beijing aan. Het ministerie van Buitenlandse Zaken en de reguliere media juichten bedrijven toe die Chinese activiteiten begonnen of uitbreidden. Sterke handelsrelaties, zo luidde de doctrine, bevorderen de vrede.
China zou liberaliseren
De optimistische gedachte achter deze houding was eenvoudig. Door goede klanten te maken van de Chinezen zou de kiem gelegd worden voor kapitalisme en privé-eigendom. Een sterke markteconomie zou op haar beurt politieke liberalisering voortbrengen. Al snel, zo redeneerden ze, zou China een verre oosterse versie van de Verenigde Staten worden. Sterker nog, met zijn enorme bevolking en lage lonen zou China de Amerikaanse economie kunnen helpen bloeien. De Chinese bevolking zou laaggeschoolde productietaken overnemen in fabrieken die de naam van Amerikaanse bedrijven dragen en tegelijkertijd grote aantallen producten van Amerikaanse makelij consumeren.
Goede deal
Mao's opvolgers, Deng Xiaoping, Jiang Zemin en Hu Jintao, speelden het spel mee. Ze herkenden een goede deal als ze die zagen. De Amerikaanse overheid en Amerikaanse bedrijven zouden alle economische risico's op zich nemen en China zou een enorme impuls krijgen op de weg naar welvaart. De beruchte "Vijfjarenplannen" van Mao en Stalin zouden verbleken bij de enorme industriële expansie.
Xi Jinping verwijdert het masker
Ondertussen deden de Amerikanen alsof ze niet met communisten te maken hadden. Geen van deze leiders verwierp het marxisme; ze verzachtten slechts de randen van Mao's excessen. Uiteindelijk liet Xi Jinping zien hoe kortzichtig dit denken was. Ten eerste lachte Xi om de eis dat China de intellectuele eigendomsrechten van de Amerikaanse bedrijven zou respecteren. Omdat ze wisten dat China niet over de technische expertise beschikte om te innoveren, maakten ze gewoon geavanceerde technologieën na op basis van plannen die door de Amerikanen waren aangeleverd. Vervolgens stelden ze de kopieën beschikbaar aan Chinese commerciële concurrenten en het leger.
Chinezen creëerden eilandjes
Xi creëerde ook nieuwe bases in de Zuid-Chinese Zee door enorme hoeveelheden aarde rond twee kleine eilanden te dumpen. Hierdoor zouden zowel de Filippijnen als Australië binnen handbereik komen. De Filippijnen maakten bezwaar en stapten naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. De Filippijnen wonnen in de rechtszaal, maar China verwierp het vonnis - zoals gemeld in een rapport van Associated Press uit 2016.
Lees ook: Waarom China's wereldheerschappij een ramp zal zijn
Buitenlandminister spreekt zich uit
"Deze klucht is nu voorbij", zei minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi in een interview met staatszender CCTV. Ondertussen zei het ministerie van Buitenlandse Zaken in een verklaring: "China verzet zich tegen en zal nooit enige claim of actie accepteren die gebaseerd is op deze prijzen."
Plotseling krimpende middelen
De houding verandert echter. De economische toekomst van China wordt somberder nu Amerikaanse bedrijven hun investeringen terugschroeven en de voorkeur geven aan minder volatiele locaties zoals India, Vietnam en Zuid-Korea. Dergelijke investeringen kunnen onverstandig blijken - India maakt deel uit van de BRICS-alliantie met Brazilië, Rusland en China. Vietnam is - hoewel zwak - nog steeds communistisch en China is bijna net zo begerig naar Zuid-Korea als naar Taiwan. (Het Koreaanse schiereiland werd van 108 voor Christus tot 1895 na Christus in verschillende mate door China gecontroleerd.)
Lees ook: India op de maan: een ode aan fossiele brandstoffen
Grote bedrijven schroeven investeringen terug
Dergelijke langetermijn-overwegingen daargelaten, zijn deze verschuivingen in investeringen tekenen van krimp in de Chinese economie. Volgens een recent artikel in de Wall Street Journal verschuiven grote wereldspelers als Apple, Walmart, IBM, Honda en Hyundai hun uitbreidingsplannen naar andere landen. Volgens de Journal zei "ongeveer 20% van de 306 respondenten die door de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Shanghai werden ondervraagd, dat ze dit jaar hun investeringen in China zouden terugschroeven". Over het geheel genomen "daalden de buitenlandse investeringen in China met 8% ten opzichte van het jaar ervoor." CNN, Forbes, Reuters en A.P. publiceerden soortgelijke artikelen.
Hier en nu
Interessant genoeg beperken deze tijdschriften hun analyses tot het "hier en nu". De meeste halen dezelfde overheidseisen voor meer controle aan waar ambassadeur Burns naar verwees. Afgezien daarvan zou de meeste retoriek vergelijkbaar zijn als het onderwerp de sluiting van fabrieken in hoogbelastende staten zoals Californië en New York was.
De noodzaak van een realistische beoordeling
Er is hier echter iets veel belangrijkers aan de hand. De COVID-pandemie gaf de Chinese regering een excuus om de controle over haar bevolking op te voeren, maar trof China ook hard. Ten eerste aanvaardden veel westerlingen de stelling dat de pandemie zelf was veroorzaakt door Chinese incompetentie, versterkt door de weigering van de regering om negatieve verantwoordelijkheid voor iets te aanvaarden.
Eigendom is onzeker in China
Ten tweede beperkte de extreme aard van China's isolement van de eigen bevolking een van China's belangrijkste troeven - goedkope arbeidskrachten. Ten derde - en dat is waarschijnlijk het belangrijkste - zou de steeds militaristischere retoriek van China buitenlandse bedrijven die daar zaken doen moeten dwingen om onder ogen te zien dat hun bezittingen vrijwel zeker door de regering in beslag zouden worden genomen - en tegen China's vijanden zouden worden gebruikt - in het geval van een militair conflict.
Lees ook: EU-bank aast op Nederlandse pensioenmiljarden
China is een vijand
Het is allang tijd om de oogkleppen af te doen en China te zien als de tegenstander die het is. Geen enkele hoeveelheid economische hulp zal hen overtuigen om, in de woorden van kleuteronderwijzers, "aardig met anderen te spelen". Veel van de hierboven genoemde fouten komen voort uit het feit dat we China zien als een "ontwikkelingsland" dat een duwtje in de rug nodig heeft om bij te dragen aan de wereldvrede. Het is een vijand en hoe langer het duurt voordat de VS dat toegeeft, hoe groter het gevaar wordt waarmee de natie op een dag geconfronteerd zal worden.
Dit artikel verscheen eerder op tfp.org.
Laatst bijgewerkt: 21 oktober 2024 14:32