Ecologie: marxisme in een groen jasje
Op het eerste gezicht zou je denken dat marxisme, socialisme en communisme weinig te maken hebben met ecologie. Per slot van rekening laten communistische en voormalige communistische landen als Rusland en China misschien wel de slechtste milieuprestaties in de geschiedenis zien.
Marx, Stalin, Mao prezen zware industrie
Alleen al het woord Tsjernobyl vat de onmetelijke minachting van communistische regimes voor de natuurlijke omgeving samen. Vandaag de dag is China met afstand de ergste vervuiler ter wereld. En dat is niet verwonderlijk, want Marx, Lenin, Stalin en Mao prezen allemaal de zware industrie - zoals staalfabrieken, olieraffinaderijen en chemische fabrieken - als fundamenteel voor het communisme. Ze schreven over de noodzaak om de krachten van de natuur met bruut geweld te domineren door de bouw van massale hydro-elektrische dammen, kanalen en andere projecten.
Waarom werd ‘groen’ het nieuwe rood?
Hoe komt het dan dat de socialisten sinds de val van de Berlijnse Muur enthousiast de ecologie hebben opgepakt? Waarom dragen mensen die vroeger het marxisme als hun geloofsbelijdenis omhelsden, mensen die een oogje hebben toegeknepen bij de communistische verwoesting van de aarde tijdens de Koude Oorlog, nu hun offers op in de tempel van Gaia? Waarom is Groen het nieuwe Rood?
Doel: Inheems Tribalisme
Want bij nader inzien hebben marxisme en moderne ecologie werkelijk veel gemeen. Ecologie is zowel de natuurlijke opvolger als een radicalere toepassing van de principes van het marxisme, socialisme en communisme. Ze hebben allemaal dezelfde principes en einddoelen. Ecologie is in feite een verder gevorderd stadium van hetzelfde historische proces, dat de Braziliaanse hoogleraar Plinio Corrêa de Oliveira in zijn boek Revolutie en Contrarevolutie beschrijft. Dezelfde anarchistische en egalitaire verlangens die in de Communistische Revolutie tot uiting komen, vinden hun voltooiing en vervulling in de Ecologie en haar 21e-eeuwse incarnatie: Inheems Tribalisme, dat de Pan Amazone-synode nu zelfs aan de katholieke Kerk voorhoudt.
Communisme omarmt evolutieleer
Net als de Franse Revolutie, waar het veel inspiratie uit put, was absolute gelijkheid het centrale principe van het marxisme. Gerechtigheid en moraal worden in het communistische denken bepaald door de mate waarin iemand of iets de ongelijkheid in rijkdom wegneemt. Het communisme omarmt ook de evolutieleer en past op de maatschappij dezelfde principes toe als Charles Darwin op de biologie.’
‘Afschaffing van privé-eigendom’
Voor het marxisme is het belangrijkste middel om deze volmaakte gelijkheid te bereiken de oorlogsvoering op basis van klassen. "De geschiedenis van alle tot nu toe bestaande samenlevingen is de geschiedenis van de klassenstrijd", schreven Karl Marx en Friedrich Engels in het Communistisch Manifest. Om de communistische utopie te vestigen, moeten deze hogere klassen worden geëlimineerd, desnoods met geweld. Dit alles om tot een toekomstige utopische samenleving te komen zonder klassen, hiërarchieën, ongelijkheden en vooral zonder privé-eigendom. "Communisme", vervolgden ze, "kan worden teruggebracht tot één enkele zin: afschaffing van privé-eigendom".
Marx: mens is één met natuur
Veel minder bekend is echter dat zowel Karl Marx als Friedrich Engels al ecologie in hun communistische theorieën hebben verwerkt. Volgens Marx is de mens één met de natuur: "De planten, de dieren, de stenen, de lucht, het licht, de stenen, enz. maken deel uit van het leven van de mens en van zijn activiteiten. De natuur is het anorganische lichaam van de mens. Dat de mens in de natuur leeft, betekent dat de natuur zijn lichaam is, waarmee hij in een constante relatie moet staan om niet te sterven. Zeggen dat het fysieke en spirituele leven van de mens één is met de natuur, is niets anders dan onderschrijven dat de natuur één is met zichzelf, omdat de mens deel uitmaakt van de natuur." (Ökonomisch-philosophische Manuskripte, 1844).
Engels: mens is één vlees met natuur
Van zijn kant stelt Engels dat de mens, als "één vlees" met de natuur, deze oorspronkelijk respecteerde. De heerschappij die hij over de natuur had was broederlijk en niet onderdrukkend: "Wij domineren de natuur niet als een veroveraar die een vreemd volk overheerst door dat te onderdrukken. Wij domineren de natuur niet als iemand die anders is, maar als iemand die één is met de natuur. We behoren tot de natuur, we zijn één vlees en één bloed met de natuur, we zijn één brein met de natuur. We leven in haar schoot." (Dialektik Der Natur, 1876). Deze idyllische natuurstaat - die Engels aan primitieve stammen toeschrijft - werd mogelijk gemaakt door de afwezigheid van privé-eigendom. Mensen dachten niet in termen van 'ik' en 'mijn', maar in termen van 'ons en 'onze'. Er bestonden geen hiërarchieën en er was dus ook geen overheersing van de een over de ander.
‘Hiërarchie bracht onderdrukking’
Op een gegeven moment ontstond er een gewelddadige breuk in de menselijke relaties. Het gemeenschappelijke "wij" en "onze" maakten plaats voor het individualistische 'ik' en 'mijn'. Sommige mensen begonnen anderen te overweldigen. Ten eerste, door zich de vrouwen toe te eigenen (vandaar het gezin). Vervolgens, door zich de productiemiddelen toe te eigenen (vandaar het privé-eigendom). Ten slotte, door zich de mechanismen van de macht toe te eigenen (vandaar de staat). Hiërarchie was geboren, en daarmee ook onderdrukking en vervreemding. Deze verstoring had ook gevolgen voor de relaties met de natuur, waarop de mens dezelfde soort onderdrukkende heerschappij begon uit te oefenen als de hogere klassen op de lagere (Engels, Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats, 1890).
‘Privé-eigendom wortel van alle kwaad’
Engels concludeert dat de belichaming van deze onderdrukking van de natuur door de mens het kapitalisme is. Dit is gebaseerd op de burgerlijke mentaliteit, waarvan het enige doel is winst te maken, ongeacht de kosten voor het milieu. Een Italiaanse communistische denker synthetiseert zijn gedachte zo: "De wortel van het geweld tegen de natuur en het milieu ligt in het privé-eigendom, in de wetten van de maximale winst, in de regels en redeneringen van de kapitalistische samenleving." (Giorgio Nebbia, Communisme en ecologie, 1995).
Ook de natuur moet ‘bevrijd’
Vanuit deze premissen begonnen communistische en anarchistische denkers als Piotr Kropotkin en Henry David Thoreau de wortels te analyseren van het geweld van de mens over de natuur, dat inherent wordt beschouwd aan het kapitalistische en burgerlijke systeem dat op consumentisme is gebaseerd. Als gevolg daarvan zagen zij in de ecologie een noodzakelijk element van de socialistisch/communistisch/anarchistische revolutie die zij verkondigden. Volgens hen zal de Revolutie niet volledig zegevieren, als de 'bevrijding' van het proletariaat van de bourgeoisie niet gepaard gaat met de 'bevrijding' van de natuur van de onderdrukking door de mens. Geen wonder dat Marx oproept tot de bevrijding van de dieren, met een citaat van Thomas Münzer, de leider van de Duitse boerenopstand aan het begin van de zestiende eeuw: "Alle schepselen zijn in eigendom veranderd, de vissen in het water, de vogels in de lucht, de planten op de aarde; ook de schepselen moeten vrij worden! (Zur Judenfrage, 1844).
‘Imperialisme’ van mens over natuur
Later ontwikkelden de neomarxistische scholen het concept van het 'soortenimperialisme', dat wil zeggen een imperialisme van de mens over de natuur, dat een afspiegeling is van het imperialisme van de hogere klassen over de lagere klassen en van de sterkere volkeren over de zwakkere. De verdere ontwikkeling van deze ideeën in de revolutionaire stromingen in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, stelde de hele industriële samenleving ter discussie als zijnde intrinsiek onderdrukkend voor de natuur. Van daaruit ontstonden de ecologische en anticonsumentistische bewegingen.
Evolutionaire religie: de Monistische Liga
Rond dezelfde tijd dat Karl Marx en Friedrich Engels de theorieën van het communisme aan het ontwikkelen waren, ontstond de moderne ecologie. De term 'ecologie' werd in 1866 bedacht door de Duitse naturalist Ernst Haeckel. Met ecologie bedoelde hij een soort 'economie van de natuur' die de uitwisseling van materie en energie tussen levende organismen en hun omgeving bestudeerde. Hij legde de wetenschappelijke basis voor de moderne ecologische beweging. Haeckel, een fanatieke leerling van Charles Darwin, zag de natuur als een ecosysteem waarin organismen strijden om het overleven van de sterkste. Hij stichtte ook een nieuwe naturalistische en pantheïstische religie die het christendom in Duitsland moest vervangen: de Monistische Liga.
Monisme: er is slechts één substantie
In tegenstelling tot het Christendom, dat het materiële universum en God van elkaar onderscheidt, is het primaire principe van het monisme dat het heelal uit één enkele substantie bestaat. Hij schreef: "Dualisme...verdeelt het heelal in twee totaal verschillende substanties - de materiële wereld en een immateriële God, die wordt voorgesteld als de schepper, ondersteuner en heerser ervan. Het monisme daarentegen... erkent één enkele substantie in het universum, die tegelijkertijd 'God en de natuur' is, lichaam en geest (of materie en energie) die onscheidbaar zijn. De buitenaardse God van het dualisme leidt noodzakelijkerwijs tot theïsme; en de binnenwereldlijke God van de monisten leidt tot pantheïsme". [1]
‘Mensen, dieren, planten zijn gelijk’
Volgens Haeckel zag het monisme het hele universum als één enkel wezen dat uit dezelfde substantie bestond. Mensen, dieren, planten en mineralen hebben daarom allemaal dezelfde morele waarde en een fundamentele gelijkheid. Monisme is in wezen pantheïsme. Zoals Haeckel zelf schreef: "Het monistische idee van God... erkent de goddelijke geest in alle dingen... God is overal... We zouden daarom God kunnen voorstellen als de oneindige som van alle natuurlijke krachten, de som van alle atoomkrachten en alle ethertrillingen". [2]
‘Natuur is waarheid’
Haeckel leerde ook dat de natuur de bron is van alle waarheid en onze enige gids voor menselijk gedrag. Hij verachtte de christelijke openbaring als een afschuwelijke mythe die de aandacht afleidt van de werkelijke bron van waarheid, namelijk de natuur zelf. "De waarheid is alleen te vinden in de tempel van de natuurstudie, en...de godin van de waarheid woont in de tempel van de natuur, in de groene bossen, aan de blauwe zee, en op de besneeuwde toppen van de heuvels - niet in de duisternis van het klooster... noch in de wierookwolken van onze christelijke kerken... De wegen die leiden naar de edele goddelijkheid van waarheid en kennis zijn de liefdevolle studie van de natuur en haar wetten... geen zinloze ceremonies en gedachteloze gebeden." [3]
Haeckels ideeën verspreidden zich
De menselijke samenleving, zo leerde hij, moet worden afgebroken en gereorganiseerd in overeenstemming met de regels die in de natuurlijke wereld zijn vastgesteld. Alle sociale instellingen, tradities en religies die de mens van de natuur scheiden, moeten worden afgeschaft. Haeckels ideeën over ecologie verspreidden zich met hoge snelheid aan het einde van de negentiende eeuw en tot ver in de twintigste eeuw. Charles Darwin, Konrad Lorenz, Alexander von Humbolt, Carl Ritter in Europa en Henry David Thoreau, John Muir, Aldo Leopold, Rachel Carson en David Brower in Amerika droegen allemaal bij aan de ideeën van onder andere Haeckel en het Monisme of ontwikkelden deze verder. Deze mannen en vrouwen waren dan ook allemaal socialisten of zeer links.
Vernieuwing als ‘Diepe Ecologie’
De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer sprak voor velen toen hij in 1890 schreef dat "de fundamentele fout van het christendom... het onnatuurlijke onderscheid is dat het christendom maakt tussen de mens en de dierenwereld, waartoe hij werkelijk behoort. Het stelt de mens voor als iets van opperst belang, en ziet dieren slechts als dingen." De ideeën van monisme en ecologie werden nog verder ontwikkeld door de zogenaamde 'Diepe Ecologie'. Ontwikkeld door de Noorse filosoof Arne Naess in de jaren zestig en zeventig en gepopulariseerd door de Amerikaanse filosoof George Sessions, vormt Deep Ecology de basis voor bijna al het ecologische denken van vandaag de dag.
‘Aarde is doel op zichzelf’
Deep Ecology trekt de radicaal egalitaire ideeën van het monisme nog verder door. Het beschouwt al het niet-menselijke leven, van dieren tot eencellige organismen, als gelijkwaardig aan de mens en als een einddoel, niet voor de mens, maar voor zichzelf. Een hond, een rivier, een slang, een vlieg, een microbe, een berg en een baby hebben allemaal dezelfde waarde. De aarde bestaat dus niet om de mens te dienen, maar is eerder een doel in zichzelf.
‘Beschaving is moderne erfzonde’
De volgelingen verafschuwen wat zij de "christelijke arrogantie ten opzichte van de natuur" noemen. [4] Het was de katholieke Kerk die de westerse mens leerde de natuur te gebruiken voor zijn eigen egoïstische doeleinden en er niet in volmaakte gelijkheid mee te leven, zoals de boeddhisten of de Amerikaanse Indianen. Deep Ecology-aanhanger Chellis Glendinning vergelijkt zelfs de effecten van onze moderne beschaving met het katholieke dogma van de erfzonde en noemt dit het "erftrauma", dat zogenaamd de oorzaak is van wijdverbreide psychologische en emotionele stoornissen. [5]
‘Mens waant zich superieur’
De Amerikaanse Deep Ecologist Gary Snyder schrijft dat wanneer mensen zichzelf superieur achten aan planten en dieren, "we onwetend zijn van onze eigen natuur en in verwarring over wat het betekent om mens te zijn. Deze verwarring komt voort uit het feit dat we denken dat we onafhankelijk en superieur zijn aan andere levensvormen in plaats van een gelijk lidmaatschap te accepteren aan de schijnbaar chaotische en totaal onderling afhankelijke wereld van de woestheid.". [6]
‘Patriarchaat’ over de natuur
Deep Ecologists haten de westerse beschaving vanwege haar rol bij het tot stand brengen van een hiërarchie die de mens boven de natuur stelt. Thomas Berry, een Amerikaanse priester van de congregatie van de Passionisten en een zelfverklaard 'geoloog', beschrijft de hedendaagse menselijke beschaving als een vorm van "patriarchaat" die de natuurlijke wereld onderdrukt. Voor hem zijn er vier fundamentele patriarchale onderdrukkingen die vernietigd moeten worden: heersers over mensen, mannen over vrouwen, bezitters over niet-bezitters, en mensen over de natuur.[7]
‘In harmonie met Gaia’
Dit egalitarisme gaat zo ver dat Deep Ecologist Jack Turner schreef dat we "onszelf als voedsel moeten zien " voor andere dieren, net zoals ze voedsel voor jou zijn. De mens moet "zich in de biologische orde vestigen" zonder privileges boven andere dieren, "om in harmonie met Gaia te zijn". Als de behoeften van de mens in conflict komen met die van niet-mensen, moeten de mensen voor die laatsten wijken. [8]
‘We hebben dictatuur nodig’
Arne Naess vond dat de samenleving haar houding ten opzichte van de aarde moet veranderen en zich moet onderwerpen aan wat hij de "kerndemocratie van de biosfeer" noemde, dat wil zeggen, van de radicaal egalitaire ideologie van Deep Ecology. Zo niet, dan aanvaardde hij dat we "een dictatuur nodig zullen hebben om de restanten van de diversiteit aan levensvormen te redden...Op een 'aangename' manier, door harmonisch te leven met de natuur, of op een 'ruwe' manier, door dictatuur en dwang - dat zijn de opties". [9] "Hoe langer we wachten om de nodige veranderingen door te voeren, hoe drastischer de maatregelen die nodig zijn." [10]
Wilde Indianen als ideaal
Deep Ecologists lopen warm voor gemeenschappelijk wonen en gruwen van privé-eigendom. Gary Snyder schreef dat "de complicatie van bezittingen, de opvattingen over 'mijn en dijn' staan tussen ons en een echte, duidelijke, bevrijde manier om naar de wereld te kijken." De samenlevingen die het meest lijken op het ideaal voor Deep Ecologists zijn in feite de primitieve, inheemse samenlevingen van de Amerikaanse Indianen. Ze leven een bestaan zonder technologie, zonder beschaving, zonder privé-eigendom, zonder hiërarchie en ze aanbidden de aarde, de zon en de natuur als goden. Deep Ecologist George Sessions prees de "culturen van de meest oorspronkelijke (jagers-verzamelaars) samenlevingen over de hele wereld" die "doordrongen waren van op de natuur georiënteerde religies die het eco-georiënteerde perspectief uitdrukten".
‘Groen’ en ‘rood’ hebben veel gemeen
Zoals we hebben gezien, hebben het communisme en de ecologie veel principes gemeen. Ze zijn allebei radicaal egalitair, ze verwerpen beiden het christendom en de notie van een persoonlijke God, ze haten allebei de West-Europese beschaving, ze zijn allebei anarchistisch, ze omarmen allebei de evolutie, ze verwerpen allebei privé-eigendom in welke vorm dan ook, en ze zijn allebei utopisch. De moderne ecologie kan in feite eenvoudigweg worden gezien als een meer geavanceerde vorm van socialisme met quasireligieuze ondertoon. Het belangrijkste gemeenschappelijke element tussen ecologie en socialisme is echter hun wederzijds enthousiasme voor het primitieve, heidense, voorchristelijke leven in een stam, dat wordt geïllustreerd door de indianen van Amerika.
Indianen als recruten voor de revolutie
Al in 1928, op het zesde Wereldcongres van de Communistische Internationale in Moskou, kregen de communistische partijen van Latijns-Amerika de opdracht om te strijden voor zelfbeschikking voor de indianenstammen, om propaganda in de talen van de indianen te produceren en om te proberen de indianen voor de communistische zaak te winnen. In de jaren dertig van de vorige eeuw begonnen de Peruaanse en Chileense communistische partijen te ijveren voor de oprichting van onafhankelijke indianenrepublieken in hun respectieve landen. In 1950 lanceerden de Mexicaanse communisten een slogan: "autonomie in het regionale en lokale bestuur" voor de inheemse volkeren. En de tweede verklaring van Havana, gepubliceerd in 1962 in het Cuba van Fidel Castro, greep de zaak van de indianen, mestiezen, zwarte mensen aan, om van hen een machtig leger voor de revolutie te maken.
‘Moeder Aarde wordt gekruisigd’
De voorchristelijke, primitieve Indiaan van de beide Amerika's dient als model voor zowel het socialisme als de ecologie. Het waren de jaren zeventig in Latijns-Amerika, met name in Brazilië, waar deze ideeën door de katholieke linkerzijde werden overgenomen en uitgevoerd. Leonardo Boff, de Braziliaanse ex-Franciscaner broeder, marxist, bevrijdingstheoloog en medeauteur van de encycliek Laudato Si' [11], vatte dit goed samen toen hij schreef dat "de schreeuw van de Aarde de schreeuw van de armen is en de schreeuw van de armen de schreeuw van de Aarde, onze Moeder Aarde", die "gekruisigd wordt", en dat het onze taak is haar te redden, zoals wij dat al decennia lang met de armen doen". Om de aarde en zichzelf te redden van de vernietiging, moeten westerlingen hun economische, politieke en sociale instellingen vernietigen en het leven in een stam van de Amazone-indianen imiteren, aldus de groene socialisten.
Tribalisten: ‘wij zijn transcommunisten’
Mgr. Pedro Casaldáliga, een leidende figuur van het inheemse Tribalisme in de jaren zeventig, omschrijft zichzelf en de beweging als "trans-communistisch", dat wil zeggen een beweging die gebaseerd is op dezelfde principes van het communisme, maar die ze toch doortrekt naar een radicalere conclusie. De volmaakte vervulling van het communisme, zo u wilt. Evenzo is dit Ecologisch Inheems Tribalisme, dat de Pan Amazone-synode van 2019, samen met verschillende VN- en EU- maatregelen, ten uitvoer wil leggen, niets anders dan het oude communisme dat zich eenvoudigweg heeft veranderd.
Het communisme is niet dood, maar leeft verder in de vorm van Ecologie. Groen is het nieuwe Rood. Ecologie is de perfecte vervulling van de egalitaire droom van Karl Marx en de totale omkering van de hiërarchische orde die God in het universum heeft ingesteld. Het zou onmogelijk zijn een grotere afwijzing van Gods orde voor te stellen dan deze.
Lezing door James Bascom, onderzoeker van de Amerikaanse TFP, tijdens een conferentie in Rome op 5 oktober 2019. De originele tekst verscheen op tfp.org, terwijl de Nederlandse tekst ook te vinden is in Groen is het nieuwe rood, een uitgave van Cultuur onder Vuur.
Noten:
- Ernst Haeckel, Riddle of the Universe, (Buffalo, New York: Prometheus Books, 1992), p. 20.
- Haeckel, Lecture at Altenburg, 1892.
- Haeckel, Riddle of the Universe, p. 337.
- George Sessions, Deep Ecology for the Twenty-First Century: Readings on the Philosophy and Practice of the New Environmentalism (Boston: Shambhala Publications, 1995), p. x.
- Sessions, p. 5.
- Sessions, p. 44.
- Sessions, p. 14.
- Sessions, p. 74.
- Sessions, p. 28.
- Sessions, p. 69.
- Helaas heeft paus Franciscus besloten een leidende rol te spelen in dit eco-socialisme, wat duidelijk te zien is in de recente Pan Amazone-synode en in zijn beroemde encycliek Laudato Si, waarin hij een wereldwijde regering promoot om de opwarming van de aarde te beoordelen. Zie meer op: www.panamazonsynodwatch.info.
Laatst bijgewerkt: 12 oktober 2023 16:51