Pensioenen worden van veel kanten bedreigd

Klaas Knot zit als president van De Nederlandse Bank en bestuurder van de Europese Centrale Bank in een vreemde spagaat. Voor wiens belang komt hij nu eigenlijk op? (Foto: World Economic Forum via Flickr, CC-BY-NC-SA-2.0)

Pensioenen worden van veel kanten bedreigd

Pensioenen zijn een heet onderwerp. Dat is al een tijdje zo. Ze liggen onder vuur vanuit de EU, vanuit het geldscheppende beleid van de Europese Centrale Bank, maar vreemd genoeg ook vanwege de bemoeizucht van de toezichthouder, De Nederlandsche Bank (DNB).

Geleidelijke toe-eigening

Cultuur onder Vuur heeft met een succesvolle pensioenpetitie vanaf 2017 de bedreiging geagendeerd die van de Europese Unie uitgaat op onze pensioengelden: samen bedragen die het reusachtige bedrag van 1500 miljard euro. Een dreiging die verloopt via geleidelijke toe-eigening dan wel doordat het geld via transferunie of ‘hulpfondsen’ geleidelijk overgeheveld wordt naar andere landen. Want dat is waar het op neerkomt als Europese landen hun schulden collectiviseren, dat wil zeggen, op één hoop gooien.

Gierende inflatie

Van de EU gaat nog een andere dreiging voor de pensioenen uit, die Cultuur onder Vuur op deze site eveneens meer dan eens heeft gesignaleerd: die van de lage rente en de geldcreatie (het laten draaien van de geldpers) door de Europese Centrale Bank (ECB) die er samen toe geleid hebben dat we nu met een gierende inflatie zitten, die met name trekkers van de al lang niet geïndexeerde pensioenen treft. Dat Christine Lagarde, de huidige directrice van de ECB, net doet alsof ze daardoor verrast wordt, is een regelrechte gotspe. Hoe dan ook, als je nominaal je beloofde pensioen krijgt, maar je kunt er veel minder voor kopen, ben je evengoed beroofd.

COV WhatsApp-banner

Pieter Omtzigt waarschuwt

Pensioenen staan bovendien extra in de belangstelling omdat de regering op het punt staat die onder te brengen in een nieuw stelsel. Pieter Omtzigt, specialist op dit gebied, waarschuwt hier indringend voor. De operatie is verstrekkend, terwijl de materie uitermate complex is en de deskundigheid in het parlement gering. Met de grootst mogelijke nadruk heeft Omtzigt gezegd dat hij tal van ongelukken voorziet, met mensen die tussen wal en schip vallen. Zo kunnen mensen bijvoorbeeld zomaar het recht op een partnerpensioen verliezen, terwijl ze onder die voorwaarde wel altijd premie betaald hebben. Hoe je dit ook juridisch vormgeeft, dit raakt rechtstreeks aan hun privé-eigendom. Pensioen is immers "uitgesteld loon".

Pensioentoezicht DNB is pas recent

Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, heeft een andere Pieter, Pieter Lakeman, namens zijn Stichting Onderzoek Bedrijfsinformatie (SOBI) een rechtszaak over de pensioenen aangespannen tegen De Nederlandsche Bank (DNB). Daarover later meer. Zoals bekend is Klaas Knot als president van DNB toezichthouder op de pensioenen. Cultuur onder Vuur heeft daar zelfs een succesvolle billboard-actie aan gewijd. Dat toezicht op de pensioenen door DNB dateert van recente datum, en past in het beeld van verwatering van wat de kerntaak van een centrale bank dient te zijn: als onafhankelijke instelling zorgen voor financiële stabiliteit. Maar ook die onafhankelijkheid zelf is vervaagd, wat tot uiting komt in het feit dat de president van DNB automatisch zitting heeft in het bestuur van de Europese Centrale Bank. De huidige president, Klaas Knot, heeft uitdrukkelijk laten weten daar te zitten voor het Europese belang en niet voor het Nederlandse. Hoe kun je die spagaat rijmen met je eerste opdracht: zorgen voor de financiële stabiliteit van de natie? Overigens is dit wel in overeenstemming met de Bankwet van 1998, die DNB geheel op de EU oriënteert en niet eens meer melding maakt van het landsbelang.

Rekenrente wordt zorgvuldig berekend

We zwijgen maar even over het feit dat DNB zich blijkens haar website ook druk maakt over de eigen 'vergroening', alsof ze niets beters te doen heeft. Ook dit wijst op verlies aan focus. Hoe dit alles ook zij, DNB is nu eenmaal sinds 2004 de toezichthouder op de pensioenen en schrijft als zodanig onder leiding van Knot aan pensioenfondsen de rekenrente voor. Dat is de factor waarmee de fondsen uitrekenen hoeveel ze in kas moeten houden (en dus niet kunnen uitkeren) om aan toekomstige verplichtingen te voldoen. Bedenk wel dat die rekenrente geen natte vingerwerk is, maar zeer zorgvuldig en ‘veilig’ wordt vastgesteld. De fondsen zitten er echter wel aan vast.

EU, handen af van onze pensioenen

Pensioenfondsen “bulken van het geld”

Hoe hoger de rekenrente, hoe meer rente-inkomsten de pensioenfondsen in de toekomst kunnen verwachten. Des te minder hoeven ze dan redelijkerwijs in kas te houden en des te meer zijn ze in staat om de pensioenuitkeringen op niveau te houden. Lakeman, gesteund door een aantal ouderenbonden, verwijt DNB nu dat de bank die rekenrente veel te laag gehouden heeft (een concreet voorbeeld: een rekenrente van 0,59% bij een gemiddeld beleggingsrendement over tien jaar van 8,2%) en daarmee de pensioenfondsen, die volgens hem “bulken van het geld”, gedwongen heeft op hun geld te gaan zitten, in plaats van uit te keren. Veel experts zijn het daarmee eens. Bovendien heeft DNB de fondsen vooral laten investeren in laag renderende staatsobligaties in plaats van aandelen. Pensioentrekkers zijn door dit alles benadeeld in wat hun rechtens toekomt: een pensioen dat zo waardevast mogelijk blijft.

14 jaar ten onrechte niet geïndexeerd

Pikant gezien de Europese oriëntatie van DNB is dat Lakeman de centrale bank verwijt dat zij de pensioenfondsen gedwongen heeft een Europese pensioenrichtlijn (IORP II) te overtreden. Die richtlijn schrijft voor juist wél rekening te houden met het te verwachten beleggingsrendement. Volgens Lakeman is geen enkele andere centrale bank die optreedt zoals DNB. “DNB wekt door haar onjuiste uitgangspunten verplicht te stellen de schijn dat volledig indexeren onverantwoord zou zijn”, aldus Lakeman. “De realiteit is dat het wel degelijk kan en dat premiebetalers en ontvangers van pensioenuitkeringen door 200 pensioenfondsen (maar feitelijk door DNB) tekort wordt gedaan.” Als de zaak zou worden gewonnen, staat volgens hem vast dat de Nederlandse regering en DNB jarenlang de Europese pensioenrichtlijn verkeerd hebben laten toepassen. De meeste pensioenfondsen hebben dan 14 jaar achtereen de pensioenuitkeringen en de pensioenopbouw van werkenden ten onrechte niet geïndexeerd.

Subsidiariteitsbeginsel geschonden

Het probleem dat Lakeman aankaart, kadert in een bredere problematiek, en wel deze: is het überhaupt wel gewenst dat DNB zich sinds 2004 met de pensioenen bemoeit, zelfs zo stringent dat het subsidiariteitsbeginsel wordt geschonden? De naam van dit beginsel is afgeleid van een Latijns woord dat ‘hulp’ betekent. De gedachte is dat elk niveau in een organisatie zijn eigen werk moet doen (waarin het doorgaans zelf het meest deskundig is) en het hogere niveau daarbij pas hulp moet bieden waar het lagere niveau het niet alleen af kan. Dit dient niet alleen de efficiëntie, maar ook de rechtvaardigheid en de vrijheid. Je moet niet van bovenaf het werk van anderen willen invullen, maar elk niveau zijn eigen vrijheid van handelen gunnen. Bedenk dat we, als het gaat om DNB en de pensioenfondsen, we het niet eens over een bedrijfsmatige hiërarchie hebben, maar over toezicht. Dat veronderstelt op zichzelf al een aanzienlijke mate van afstand.

Knot is zelf politiek doorgedrukte benoeming

Dat ‘toezicht’ is in de praktijk echter een dwingende houdgreep gebleken. Want DNB ziet er niet alleen toe op dat de pensioenfondsen aan hun verplichtingen kunnen voldoen (waarbij het maar de vraag is – het punt van Lakeman - in hoeverre DNB dat als non-specialist goed beoordeelt en daarbij de juiste criteria aanlegt), maar ook over de wijze waarop pensioenfondsen hun beleggingen doen en zelfs of de bestuurders van de fondsen wel bekwaam genoeg zijn. Het benoemen van nieuwe bestuurders kan DNB desgewenst aansturen. Pikant, als we ons herinneren dat de aanstelling van Klaas Knot zelf in 2011 een doorgedrukte politieke benoeming door premier Rutte was, waardoor de vanuit DNB voorgedragen kandidaat Lex Hoogduin achter het net viste.

DNB heeft bestuurders in houdgreep

Ook dit toezicht van DNB op de kandidaat-bestuurders voor pensioenfondsen gaat erg ver. Volgens pensioenexpert Rob de Brouwer weet niemand hoe de beoordeling precies verloopt. Wel dat niet alleen kennis en ervaring meetellen, maar dat ook een psychologische beoordeling plaatsvindt. En “het staat wel vast dat goedkeuring door DNB geen formaliteit” is, aldus De Brouwer. Dit leidt er toe dat zowel bestuurders als kandidaat-bestuurders met het oog op de toekomst een onderworpen houding tegen DNB aannemen ten koste van hun eigenlijke opdracht: het zo goed mogelijk besturen van het desbetreffende pensioenfonds. Ze kijken wel uit, want als je een DNB onwelgevallig standpunt inneemt, kan je dat je positie kosten. Of een latere positie onmogelijk maken. Daarvan zijn concrete gevallen bekend. Maar ook als een bestuur eenmaal is geformeerd, is het niet van DNB af, want de centrale bank houdt ook het beleggingsbeleid en risicomanagement van het fonds tegen het licht. In feite staan pensioenfondsen bij DNB dus onder permanente curatele. Dat maakt DNB in hoge mate medeverantwoordelijk voor het gevoerde beleid en de winstgevendheid van de beleggingen van de pensioenfondsen (of juist voor het gebrek daaraan).

Tal van bedreigingen blijven bestaan

Precies daarop springt Lakeman in. We zullen binnenkort vernemen hoe de rechter daarover denkt, en of pensioentrekkers compensatie krijgen voor het door toedoen van DNB door hen geleden verlies. Maar hoe dan ook is duidelijk dat de pensioenen heel wat minder veilig zijn dan de Nederlandse burger met het 'beste pensioenstelsel ter wereld' lang is voorgespiegeld. En dat, zelfs als Lakeman in het gelijk gesteld wordt, er met name vanuit de EU nog tal van andere bedreigingen blijven bestaan.

Laatst bijgewerkt: 14 november 2023 11:11

Doneer