Prof. Plinio Corrêa de Oliveira (1908-1995).
Plinio Corrêa de Oliveira: een filosofisch zelfportret (2)
Het hoofdwerk van prof. Plinio Corrêa de Oliveira is Revolutie en Contrarevolutie, waarvan Cultuur onder Vuur onlangs een vertaling heeft uitgebracht. In zijn filosofisch zelfportret geeft prof. Plinio zelf een overzicht van zijn denken, dat de lezing van zijn hoofdwerk kan vergemakkelijken. Vorige week publiceerden we de eerste aflevering. Hieronder volgt de tweede.
Christelijke beschaving is inherent perfect
Door dit te zeggen [dat het katholieke geloof het belangrijkste element in een christelijke beschaving is] ontken ik uiteraard niet dat er in niet-christelijke beschavingen verheven aspecten zijn geweest. Maar al deze beschavingen werden misvormd door een of andere eigenschap die pijnlijk afweek van de verhevenheid die zij in andere aspecten aan de dag legden. Het volstaat te denken aan de grote omvang van de slavernij en de verachtelijke toestand waarin vrouwen verkeerden vóór de komst van Onze Heer Jezus Christus. Nooit heeft een beschaving de eminente perfectie getoond die inherent is aan de christelijke beschaving.
Elementen christendom ook elders
Evenzo betwist ik niet dat de beschaving belangrijke sporen van de christelijke traditie kan bevatten in landen waar de bevolking overwegend schismatiek of ketters is. Maar alleen bij de katholieke kerk kan de christelijke beschaving in haar volle omvang tot bloei komen, en alleen bij katholieke volkeren kan zij perfect in stand worden gehouden. Iemand kan zich dan afvragen wanneer, historisch gezien, deze perfecte christelijke beschaving heeft bestaan? Is deze perfectie bereikbaar in dit leven?
De Middeleeuwen als ideaal
Mijn antwoord zal veel lezers choqueren en irriteren. Toch houd ik vol dat er een tijd was waarin een groot deel van de mensheid het ideaal van volmaaktheid kende en er vurig en oprecht naar streefde. Als gevolg van die neiging van de zielen werden de fundamentele kenmerken van de beschaving zo christelijk als de omstandigheden van een wereld die zich langzaam uit de barbarij verhief, toelieten. Ik verwijs naar de Middeleeuwen, waarover Leo XIII, ondanks dit of dat gebrek, welsprekend schreef:
‘Vruchten die alle verwachtingen overstegen…’
“Er was eens een tijd dat de filosofie van de Evangeliën de staten regeerde. Toen waren de kracht en de goddelijke deugd van de christelijke wijsheid doorgedrongen in de wetten, instellingen en gewoonten van het volk, en doordrongen van alle rangen en standen van de burgerlijke samenleving. Toen ook bloeide de door Jezus Christus ingestelde godsdienst, stevig gevestigd in waardigheid, overal dankzij de gunst van vorsten en de wettige bescherming van magistraten. Toen waren het priesterschap en het rijk gelukkig verenigd in eendracht en vriendelijke uitwisseling van goede diensten. Zo georganiseerd, droeg de burgermaatschappij vruchten die alle verwachtingen te boven gingen, waarvan de herinnering nog steeds, en altijd, in roem is, geregistreerd als het is in ontelbare documenten die geen kunstgreep van de tegenstanders kan vernietigen of verduisteren.” (Encycliek Immortale Dei, 1 november 1885).
Een monument uit een ruïne...
Deze manier om de volledige invloed van de Kerk in de Middeleeuwen te zien is ook te vinden in de volgende tekst van Paulus VI, die verwijst naar de rol van het pausdom in het middeleeuwse Italië:
“Laten we de eeuwen niet vergeten waarin het pausdom in de geschiedenis [van Italië] leefde, zijn grenzen verdedigde, zijn culturele en geestelijke patrimonium bewaakte, zijn nageslacht opleidde tot beschaving, elegantie van manieren en morele en sociale deugdzaamheid, en zijn Romeinse geweten en beste zonen verenigde in de universele missie [van het pausdom]..." (Toespraak tot de Italiaanse president, 11 januari 1964).
De christelijke beschaving is dus geen utopie. Het is iets wat mogelijk is en, in een bepaald tijdperk, daadwerkelijk is verwezenlijkt. Tenslotte is het iets dat op een bepaalde manier ook na de Middeleeuwen is blijven bestaan, zodanig dat Paus St. Pius X kon schrijven:
Crises ontstaan uit ongeordende hartstochten
“De beschaving moet nog gesticht worden, noch moet de nieuwe Staat in de wolken gebouwd worden. Zij bestond en bestaat; zij is de christelijke beschaving; zij is de katholieke stad. De enige kwestie is die van haar te herstellen en haar onverwijld te herstellen op haar natuurlijke en goddelijke grondslagen tegen de voortdurend herhaalde aanvallen van de goddeloze utopie van revolutie en goddeloosheid." (Apostolische brief Notre Charge Apostolique, 25 augustus 1910). Daarom heeft de christelijke beschaving zelfs in onze dagen nog voldoende levende overblijfselen. Crises ontstaan uit ongeordende hartstochten, die aangewakkerd zijn door de machten van de duisternis
Verhelderende of vernietigende vonk
Sommigen denken misschien dat alle crises van cultuur en beschaving noodzakelijkerwijs worden geboren uit een of andere denker, uit wiens krachtige geest de verhelderende - of vernietigende - vonk komt die zich eerst verspreidt in de sfeer van de hoge cultuur en vervolgens het hele maatschappelijke lichaam bereikt. Het is duidelijk dat sommige crises op deze manier zijn geboren, maar de geschiedenis bewijst niet dat ze allemaal zo zijn geboren. Met name de crisis die het verval van de Middeleeuwen inluidde en aanleiding gaf tot het Humanisme, de Renaissance en de protestantse Pseudo-reformatie is niet zo ontstaan.
De mens verzint gemakkelijk drogredenen
De invloed van de Kerk op elke ziel, elk volk, elke cultuur en elke beschaving wordt voortdurend bedreigd door het feit dat zij van de mensen een soberheid van gewoonten vraagt die de decadente menselijke natuur moeilijk vindt. De wanordelijke passies, aangewakkerd door de bovennatuurlijke werking van de Machten der Duisternis, zetten mensen en naties voortdurend aan tot het kwaad. Deze neigingen buiten de zwakheid van de menselijke intelligentie uit. De mens verzint gemakkelijk drogredenen om de slechte handelingen die hij wil verrichten of al verricht, of de slechte gewoonten die hij al heeft of aan het verwerven is, te rechtvaardigen. Zoals Paul Bourget schreef: "Men moet leven zoals men denkt, op straffe van, vroeg of laat, te denken zoals men geleefd heeft" (Le Démon du Midi).
Trots en zinnelijkheid tegenover de Kerk
Twee passies in het bijzonder, hoogmoed en zinnelijkheid, komen in opstand tegen de christelijke moraal en het christelijk geloof. Trots brengt de mens ertoe elke superioriteit in een ander te verwerpen en wekt in hem een hang naar superioriteit en gezag op die gemakkelijk tot een paroxisme leidt. Dit paroxisme is het doel waarnaar alle stoornissen neigen. Op het hoogtepunt neemt de hoogmoed verschillende metafysische tinten aan: Niet langer tevreden met het afschudden van deze of gene specifieke superioriteit of hiërarchische structuur, wenst de trotse persoon de afschaffing van elke superioriteit op welk gebied dan ook. Daarom stelt hij zich voor dat alleen alomtegenwoordigheid en volledige gelijkheid draaglijk zijn en juist daarom het hoogste goed van de rechtvaardigheid. Trots leidt zo tot een eigen moraal, waarvan de kern een metafysisch principe is: de orde van het zijn vereist gelijkheid, en alle ongelijkheid is ontologisch slecht. Voor wat ik "integrale trots" zou willen noemen, is absolute gelijkheid de hoogste waarde waaraan alles moet voldoen.
Anarchistisch egalitarisme
Zinnelijkheid is een andere ongeordende passie die van doorslaggevend belang is in het proces van opstand tegen de Kerk. Uit zichzelf leidt zij tot schaamteloosheid, die de mens ertoe aanzet elke wet met voeten te treden en elke beperking als onverdraaglijk af te wijzen. Bij de gevolgen van de hoogmoed komen nog allerlei drogredenen in de menselijke geest die het hart van het gezag kunnen ondermijnen. De neiging die trots en zinnelijkheid opwekken is gericht op het afschaffen van alle ongelijkheid, gezag en hiërarchie. Geloof leidt tot liefde voor hiërarchie; corruptie tot anarchistisch egalitarisme.
Dit het tweede deel van het filosofisch zelfportret van prof. Plinio Corrêa de Oliveira, dat eerder verscheen op tfp.org. Het eerste deel vindt u hier.
Laatst bijgewerkt: 28 september 2023 10:40