Prof. Plinio Corrêa de Oliveira (1908-1995).
Plinio Corrêa de Oliveira: een filosofisch zelfportret (1)
Het hoofdwerk van prof. Plinio Corrêa de Oliveira is Revolutie en Contrarevolutie, waarvan Cultuur onder Vuur onlangs een vertaling heeft uitgebracht. In zijn filosofisch zelfportret geeft prof. Plinio zelf een overzicht van zijn denken, dat de lezing van zijn hoofdwerk kan vergemakkelijken en dat we hieronder in enkele afleveringen zullen publiceren.
Studie en actie
Ik ben een overtuigd Thomist. Het aspect van de filosofie dat mij het meest aantrekt is de filosofie van de geschiedenis. Daarin vind ik de verbinding tussen de twee soorten activiteit waaraan ik mijn leven heb gewijd: studie en actie. Ik heb dit laatste gedaan op een zeer afgebakend terrein, de verspreiding van de leer, soms uitgevoerd op de wijze van dialoog, andere keren - en ik zeg dit gemakkelijk, hoe anachronistisch het ding en het woord ook mogen lijken - met polemiek. Het boek Revolutie en contrarevolutie, waarin ik de essentiële elementen van mijn denken samenvat, verklaart mijn ideologische oriëntatie.
Mensen bezitten vrije rationele geest
Een van de vooronderstellingen van dit boek is dat de loop van de geschiedenis, in tegenstelling tot wat veel filosofen en sociologen beweren, niet uitsluitend of overwegend wordt bepaald door de dictaten van de materie over de mens. Ongetwijfeld hebben deze hun invloed op het menselijk handelen, maar de richting van de geschiedenis behoort toe aan de mensen, begiftigd als zij zijn met vrije en rationele zielen. Met andere woorden, zij zijn het die de loop van de gebeurtenissen bepalen, waarbij zij meer of minder diepgaand handelen over de omstandigheden waarin zij zich bevinden en in wisselende mate de invloeden van diezelfde omstandigheden ontvangen.
Niet materie, ideeën bepalen de geschiedenis
Welnu, het menselijk handelen vindt normaal gesproken plaats in overeenstemming met de visie van de mens op het universum, op zichzelf en op het leven. Dat komt erop neer dat religieuze en filosofische doctrines de geschiedenis domineren, dat de meest dynamische kern van de factoren die de geschiedenis veranderen te vinden is in de opeenvolgende houdingen van de menselijke geest tegenover religie en filosofie.
Christelijke beschaving - natuurlijke orde
Hiervan ga ik over naar een andere vooronderstelling van Revolutie en Contrarevolutie. Een katholieke kijk op de geschiedenis moet er vooral rekening mee houden dat zowel de Oude als de Nieuwe Wet niet alleen de voorschriften bevatten waarmee de mens zijn ziel moet modelleren om aan God gelijk te worden en zich aldus voor te bereiden op het zaligmakend visioen, maar ook de fundamentele normen van het menselijk gedrag in overeenstemming te brengen met de natuurlijke orde der dingen.
Praktijk van de deugd
Dus, terwijl de mens vooruitgaat in het leven van genade door de praktijk van de deugd, ontwikkelt hij tegelijkertijd een cultuur - een politieke, sociale en economische orde - in volledige overeenstemming met de fundamentele en eeuwige beginselen van de natuurwet. Dit is wat christelijke beschaving wordt genoemd.
Christelijke beschaving: onafzienbare verscheidenheid
Uiteraard bestaat de goede ordening van de aardse dingen niet uitsluitend uit deze fundamentele en blijvende beginselen. Het omvat ook veel dat contingent, vergankelijk en vrij is. De christelijke beschaving omvat een onafzienbare verscheidenheid aan aspecten en nuances. Dit is zo waar dat men, vanuit een bepaald gezichtspunt, niet alleen kan spreken van een christelijke beschaving, maar van christelijke beschavingen. Maar gezien de identiteit van de grondbeginselen die inherent zijn aan alle christelijke beschavingen, is de grote werkelijkheid die boven hen allen zweeft een krachtige eenheid, die de naam christelijke beschaving door antonomasie (de naam verenigt de veelvormige types, red.) verdient.
Vormvrijheid van christelijke beschaving
Eenheid in verscheidenheid en verscheidenheid in eenheid zijn elementen van volmaaktheid. De christelijke beschaving blijft één in alle verscheidenheid van haar realisaties, zodat men kan zeggen dat er in de diepste zin slechts één christelijke beschaving is. Maar zij varieert zo enorm in haar eenheid dat een legitieme vrijheid van meningsuiting de bevestiging toestaat dat er verschillende christelijke beschavingen bestaan.
‘Christelijke cultuur’ in algemene zin
Gezien deze verduidelijking - analoog aan het begrip katholieke cultuur - zal ik de uitdrukkingen christelijke beschaving en christelijke cultuur gebruiken in hun "grote" betekenis, die van eenheid. Ik zie ervan af met deze beweringen te verwijzen naar teksten van de Heilige Thomas of het leergezag van de Kerk, omdat deze zo talrijk en zo bekend zijn bij degenen die deze onderwerpen serieus bestuderen, dat het werk tegelijkertijd vervelend en overbodig zou worden. Deze opmerking geldt ook voor andere overwegingen die zullen volgen.
Gehechtheid aan het Leergezag…
Op basis van deze vooronderstellingen is het gemakkelijk de rol van de Kerk en de christelijke beschaving in de geschiedenis te definiëren. Volkeren bereiken perfecte beschaving alleen door overeen te stemmen met genade en geloof. Terwijl de mens met vaste zekerheid en zonder besmetting van dwaling kan weten wat in de goddelijke dingen niet per se ontoegankelijk is voor het menselijk verstand, is het voor hem vanwege de erfzonde onmogelijk de wet van God duurzaam te volgen. Dit is alleen mogelijk door middel van genade. Toch heeft Jezus Christus, om de mens tegen zijn eigen kwaadaardigheid en zwakheid te beschermen, de Kerk een onfeilbaar leergezag gegeven, dat de mens feilloos niet alleen de religieuze, maar ook de morele waarheden leert die voor het heil noodzakelijk zijn.
… is een vrucht van het Geloof
De gehechtheid van de mens aan het leergezag van de Kerk is een vrucht van het Geloof. Zonder geloof kan de mens de geboden niet blijvend of volledig kennen of onderhouden. Volmaakte beschaving, die christelijke beschaving is, kan dus alleen bereikt worden door de genade en het geloof, dat een vaste erkenning inhoudt van de katholieke Kerk als de enige ware Kerk en van het kerkelijk leergezag als onfeilbaar. Het meest diepgaande en centrale punt van de geschiedenis bestaat dus in het kennen, belijden en beoefenen van het katholieke geloof.
Dit artikel verscheen eerder op tfp.org.
Laatst bijgewerkt: 9 februari 2023 14:25