Kamer: ‘Bureaucratisch doolhof witwaswet verlamt Nederland en wordt misbruikt voor politieke censuur’
De bestrijding van witwassen en financiering van terrorisme door banken loopt uit de hand. Burgers raken verdwaald in een doolhof van bureaucratie met vele doodlopende paden. De uitsluiting die erop volgt is niet zelden politiek gemotiveerd. De Tweede Kamer ging woensdag in debat over de balans tussen veiligheid, privacy en toegang tot het financiële systeem.
Burgers en bedrijven klem door WWFT
De gevolgen van de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (WWFT) raken disproportioneel onschuldige burgers en instellingen. Ondernemers en organisaties hebben enorme moeite met het openen van rekeningen: volgens Kamerlid Aukje de Vries (VVD) wordt 82% van de zakelijke aanvragen inmiddels afgewezen. Kamerlid Folkert Idsinga (NSC) stelde dat toegang tot het financiële systeem gegarandeerd moet worden. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) zegde toe dat ondernemers sneller een bankrekening moeten kunnen krijgen, “en als dat niet vrijwillig gebeurt, gaan we dat afdwingen via wetgeving.”
Henk de Vree (PVV): ‘30% VvE’s geweigerd’
Kamerlid Henk de Vree (PVV) uitte zijn zorgen over de praktijk waarin banken besluiten om geen bankrekening te verstrekken aan ondernemers, verenigingen en stichtingen, waardoor deze partijen worden uitgesloten van het maatschappelijk verkeer. “45% van de VvE’s heeft grote moeite om een bankrekening te openen, en maar liefst 30% van hen wordt geweigerd,“ zo stelde De Vree vast.
Lees ook: Bank behandelt kantine van lokale voetbalclub als terroristische dreiging
Sneller een kind dan een rekening
Minister Heinen erkende de belemmeringen die de bureaucratische bankprocessen opleveren. Hij stelde: “In andere landen open je een rekening in een halve dag – bij ons zet je sneller een kind op de wereld.” Deze uitspraak illustreert treffend hoe traag en complex de huidige processen zijn, wat Nederland ongeschikt maakt voor ondernemers die snel moeten schakelen. Heinen benadrukte het belang van efficiëntere processen om het ondernemersklimaat te versterken.
Criminelen winnen, klanten lijden
Een belangrijk punt in het debat was de vraag wat er moet gebeuren als klanten door één bank worden afgewezen en het proces vervolgens met een andere bank opnieuw van voren af aan moeten beginnen. Dit is voor welwillende consumenten een struikelblok, maar maakt het voor criminelen ook makkelijker om aan controles te ontkomen.
Gegevens delen
Minister Heinen stelde dat gegevensdeling tussen banken hier een oplossing voor kan zijn: “Er is heel veel energie gestoken in het anonimiseren van gegevens, zodat klantinformatie op geanonimiseerd niveau kan worden uitgewisseld.” Over de inefficiëntie van het huidige systeem zei hij: “Als één instelling iemand helemaal door de mangel haalt en concludeert, ‘dit kan niet’, en die persoon vervolgens bij een andere instelling aanklopt, waar het hele onderzoek opnieuw moet worden gedaan, wat zijn we dan aan het doen? Dan zeg ik: laten we die gegevens delen.”
Totalitaire controle
Dit voorstel stuitte echter op stevige kritiek van Kamerlid Ralf Dekker (FvD), die waarschuwde voor een totalitair controlesysteem. “Toch zou ik tegen een gezamenlijk goedkeurings- en verwerkingsloket zijn. [Dit] zou klanten volledig overleveren aan een almachtig systeem. Dan is Kafka compleet,” aldus Dekker. Het spanningsveld tussen efficiëntie en controle blijft hiermee een grote uitdaging in de witwasbestrijding.
Lees ook: Rabobank gaat klimaatkritische boer discrimineren
Het PEP-systeem
Een belangrijk onderdeel van de witwaswet is het PEP-systeem, waar PEP staat voor Politcally Exposed Person, ofwel ‘politiek blootgesteld persoon’. Dit verplicht banken om extra controles uit te voeren op personen met politieke of maatschappelijke invloed. Heb je een familielid in de politiek, dan moet de bank extra controles uitvoeren als je een rekening wil openen of geld wil lenen. Dit leidt tot bureaucratische overregulering en uitsluiting.
Politieke censuur en uitsluiting
Bovendien wijzen banken klanten niet alleen om verdenking van witwassen of terrorisme af, maar ook om andere redenen, zoals politiek gemotiveerde 'reputatierisico’s'. Denk aan een bank die een bedrijf in de oliesector weigert aan te nemen als klant omwille van linkse klimaatideologie.
Censuur en contractvrijheid
Zo zei De Vries: “Ik vind dat geen wenselijke ontwikkeling. Ik zou graag willen dat de banken daarmee stoppen. Kan de minister afspraken maken met de banken om dit per direct te veranderen?” Waarop Heinen zich beriep op contractvrijheid en lauw reageerde dat een privaat bedrijf zelf bepaalt met wie het zaken doet. “Dat recht moeten we uiteraard respecteren,” zei hij. Hij stelde hardop de vraag hoe dit juridisch eventueel af te dwingen, gezien de bezwaren van velen die toegang tot betalingsverkeer zien als een publiek goed. “Dat staat deels op gespannen voet met elkaar, dus daar probeer ik op een zorgvuldige manier stappen in te zetten,” voegde hij daaraan toe.
Lees ook: Debanking: hoe banken conservatieve stemmen monddood maken
Ralf Dekker (FvD): ‘Bestrijding boven alles?’
Dekker stelde dat de kern van het probleem is dat de WWFT het bestrijden van witwassen tot het hoogste goed verheft. “Je kunt altijd iets verzinnen waardoor de maatschappij totaal bevriest en witwassen niet meer voorkomt. Maar dat wilt u natuurlijk ook niet”, zei hij tegen minister Heinen. “Ik vind dat je niet kunt zeggen dat criminaliteitsbestrijding altijd bovenaan staat. Daar is een afweging [te maken],” vervolgde Dekker.
WWFT nutteloos?
In zijn openingsbijdrage deelde Dekker, met zijn achtergrond als bestuurder bij een Nederlandse grootbank, een unieke inkijk in de praktijk van de witwaswet. Hij beschreef hoe hij zelf betrokken was bij het opzetten van zogenaamde KYC-afdelingen (Know Your Customer, ofwel ‘ken uw klant’), die in hoog tempo uitgroeiden tot de grootste onderdelen van banken. Volgens Dekker werd elke transactie als verdacht beschouwd, totdat het tegendeel bewezen was. Hij wees erop dat de regelgeving banken honderden miljoenen euro’s per jaar kost, zonder dat hiermee werkelijk criminelen of terroristen worden opgespoord. Zijn conclusie was onverbiddelijk: “Het enige dat erop zit, is om deze verstikkende regelgeving volledig te ontmantelen.”
Lees ook: Deutsche Bank bepleit “eco-dictatuur” voor Frans Timmermans
De Vries (VVD): ‘Kunstmatige intelligentie’
De Vries stelde voor om kunstmatige intelligentie in te zetten bij het monitoren van transacties. Hiermee zouden verdachte transacties beter kunnen worden opgespoord, terwijl de regeldruk voor banken afneemt. “Zodat we de echte boeven vangen,” zei De Vries. Het voorstel werd ontvangen met gemengde reacties, waarbij critici waarschuwden voor mogelijke privacyrisico’s en discriminatie door algoritmes.
Lees ook: ING zet bedrijven aan de kant die niet klimaatopwarming willen bestrijden
‘Uniek Nederlands probleem’
Meerdere Kamerleden vroegen waarom Nederland zoveel last heeft van de witwaswet, terwijl andere landen dit probleem niet lijken te kennen. Minister Heinen gaf toe: “Dit lijkt wel echt een uniek Nederlands probleem.” Hij verklaarde dit door de combinatie van strenge regelgeving en een risicomijdende cultuur. De minister beloofde dat Nederland zich zal richten op proportionele regels, in lijn met andere EU-landen.
‘Beste jongetje van de klas’
Nederland is inderdaad uniek in de omvang van de regeldruk rond de witwaswet. Banken besteden jaarlijks 1,4 miljard euro en 20% van hun personeel aan het naleven van de wet. Dekker: “Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat Nederland het beste jongetje van de klas wil zijn.” Heinen erkende dat andere landen minder streng zijn, maar stelde dat andere landen daarom ook meer met witwaspraktijken te maken hebben.
Linkse motieven, niet risicomijding
Psycholoog Geert Hofstede laat echter zien dat landen als Duitsland en Portugal een sterkere cultuur van risicomijding hebben dan Nederland. Toch kampen deze landen niet met hetzelfde zogenaamde bancaire wantrouwen. Dit suggereert dat risicomijding niet de verklaring is voor dit uniek Nederlandse probleem. Een simpele en voor de hand liggende verklaring zou zijn dat Nederlandse bankiers vaker handelen vanuit links-ideologische motieven. Nederlandse bankiers grossieren immers in linkse retoriek waar hun Duitse collega’s van blozen.
Lees ook: Betaaldienst Mollie cancelt Civitas Christiana vanwege Lentekriebels-acties
Marktwerking
Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA) bekritiseerde het huidige beleid, dat naar zijn oordeel te veel verantwoordelijkheid bij de marktpartijen legt. Gelukkig verdedigde Minister Heinen de marktwerking als essentieel voor innovatie en concurrentie. Hij verwees naar zijn visiebrief van 20 januari jl., waarin hij pleit voor een sterke financiële sector zonder staatsbanken. “We hebben 200 jaar economische wetenschap aan onze zijde,” aldus Minister Heinen. Daarbij is het niet moeilijk voor te stellen dat een staatsbank, zeker in combinatie met digitalisering en het verdwijnen van contant geld, nog sneller een politiek middel wordt voor linkse dwang. Een private bank legt immers verantwoording af aan klanten en eigenaars.
Balans tussen veiligheid en vrijheid
Het debat over de witwaswet toont een wet die bedoeld is om kwaad te bestrijden, maar vele onschuldigen raakt en als politiek wapen misbruikt wordt. Terwijl ministers en Kamerleden zoeken naar een oplossing, blijft één ding helder: de huidige aanpak moet veranderen. En snel. De vraag is of de voorgestelde aanpassingen genoeg zullen zijn om de balans te herstellen tussen veiligheid en vrijheid.
Laatst bijgewerkt: 24 januari 2025 10:02