Prof. mr. Peter Nicolaï: de pandemiewet biedt wel degelijk de mogelijkheid tot onderscheid maken tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden. (Beeld: YouTube)
Coalitie jaagt pandemiewet door Eerste Kamer
“Dit is een slechte wet. Het is knip- en plakwerk, Rechtsstatelijk klopt het niet en je kunt er dus ook niet vóór stemmen.” Dat oordeelde jurist Peter Nicolaï (Partij voor de Dieren) over de pandemiewet, of zoals die officieel heet, de Wet Publieke Gezondheid (Wpg). Maar hoe rustig en overtuigend de oud-advocaat en -hoogleraar zijn bezwaren dinsdag ook in de Eerste Kamer uiteenzette, de coalitiepartijen hielden de gelederen krampachtig gesloten.
Vuur aan de schenen bij Kuipers
Het werd al gauw duidelijk dat de coalitiepartijen vastbesloten waren de pandemiewet er hoe dan ook door te krijgen. Deze wet moet de tot vijf maal toe verlengde tijdelijke coronawet gaan vervangen. Maar dan definitief. Volgens de beveiliging van de Eerste Kamer was de publieke belangstelling nog nooit zo groot. Des te bevreemdender dat er tussentijds nauwelijks over bericht werd, behalve via sociale media. Toch wisten de oppositiepartijen in minister Ernst Kuipers (D66) het vuur behoorlijk aan de schenen te leggen.
Pandemiewet ‘erdoor gejast’
PVV-fractievoorzitter Alexander van Hattem had van meet af aan tegen de voortijdige behandeling van de pandemiewet geprotesteerd, omdat die de coronamaatregelen omzet in wettige en permanente gereedschappen, terwijl de werkzaamheid en aanvaardbaarheid daarvan nog niet eens zijn geëvalueerd (iets waarvoor ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) gepleit had). Bovendien kunnen de maatregelen misbruikt worden voor andere doeleinden dan beteugeling van epidemieën, bijvoorbeeld voor ‘klimaatlockdowns’. Van Hattem noemde het evident dat de coalitie van de oude stemverhoudingen in de Eerste Kamer gebruik wilde maken om de pandemiewet “erdoor te jassen”. Dat de coalitie benadrukt dat ze de grote zorgen omtrent de wet serieus neemt, deed hij cynisch af als “een ordinair verkooppraatje”.
Extra vergaderdagen naar laatste dag toe
De Provinciale Verkiezingen van maart zullen vanaf 1 juni immers ook de samenstelling van de Eerste Kamer wijzigen. De coalitie verliest dan haar meerderheid. Met het oog daarop heeft de huidige Eerste Kamer in mei extra vergaderdagen ingelast, om na versnelde behandeling op haar allerlaatste vergaderdag zowel de pandemiewet als het al even omstreden nieuwe pensioenstelsel nog in oude samenstelling aan te kunnen nemen. Dit ondanks een brandbrief van verkiezingenwinnares Caroline van der Plas (BBB) om de behandeling van beide omstreden en ingrijpende wetten uit te stellen. “Het was zuiverder geweest om eerst de coronamaatregelen te evalueren”, concludeerde Van Hattem. Ook zijn voorstel haalde het echter niet.
‘Gereedschapskist’ is ‘koffer met explosieven'
Niettemin laakten ook andere partijen het geforceerde doorduwen van de pandemiewet. “Betreurenswaardig dat het kabinet niet wil wachten”, zei senator Diederik van Dijk (SGP). benadrukte Alexander van Hattem. De Eerste Kamer heeft maar liefst 1300 schriftelijke vragen over de pandemiewet gesteld, die immers allerlei maatregelen bevat als mondkapjes, verplichte quarantaine en sluiting van publieke ruimtes, waarvan de werkzaamheid niet geëvalueerd is, maar die wel een aantasting van grondrechten inhouden. In plaats van een ‘gereedschapskist “geven we een koffer met allerlei explosieven en een geweer aan iemand waarvan we helemaal niet weten of die kan schieten”, vatte Annabel Nanninga de pandemiewet samen. Johan Dessing (FvD) meent dat de wet aan de WHO – een buitenlandse instantie - een ongekend mandaat geeft. "We staan vandaag in dit parlement op het punt om een historische vergissing te begaan die zijn weerga niet kent," aldus Dessing, "namelijk de opmaat naar een totalitaire staat waarbij de minister van VWS een onbeperkte macht krijgt die effectief niet onder parlementaire controle staat."
‘Niets geregeld, niets gespecificeerd’
Er is over deze pandemiewet “gewoon niet goed nagedacht”, vond Peter Nicolaï. “Ga er nu eens als een jurist met een stofkam doorheen”. Hij vindt er dan niets in terug van wat door de Eerste Kamer gevraagd is. “Preventie is zó belangrijk. Juist in een wet over de publieke gezondheidszorg moet daar iets over in staat. Hoe kan dat ontbreken? Er is niets geregeld over het organiseren van tegenspraak. Er is niets geregeld over adviesorganen, over het Outbreak Management Team (OMT) en het Maatschappelijk Impact Team (MIT). Er is niet geregeld welke minister bij hen om advies moet vragen. Er is niets geregeld over volgen of afwijken van het advies. Ook de onafhankelijkheid van de adviezen is niet geregeld. Wie bepaalt wanneer en welke maatregelen er op advies uit de gereedschapskist worden getoverd? Is dat de minister, een OMT of RIVM, of misschien wel de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)?
‘Van Dissel is gewoon een ambtenaar’
Peter van der Voort van D66 probeert het vernietigende vertoog van Nicolaï te interrumperen, maar Henk Otten (Groep Otten) viel het juist bij. Hij wees erop dat de coronacrisis nu juist zo duidelijk gemaakt heeft dat het RIVM niet meer een overheidsdienst is “die valt onder de secretaris-generaal van VWS. Het zijn gewoon ambtenaren die volledig afhankelijk zijn. De enige onafhankelijkheid die ze hebben is in de keuze van hun onderzoeksmethoden. Van Dissel was gewoon een ambtenaar van VWS en Hugo de Jonge was gewoon zijn baas. Maar hij wordt wel – met het OMT in een onduidelijke status - als de grote autoriteit opgevoerd die ons uitlegt wat we moeten doen. Als een soort orakel. Dat is toch heel diffuus?”
‘Adviezen RIVM zijn niet-onafhankelijk’
Peter Nicolaï was het daarmee eens: “De adviezen van RIVM zijn inderdaad niet onafhankelijk, zolang dat niet punt voor punt wettelijk geregeld is. We moeten dat voor de toekomst beter doen. Als er een adviesorgaan is, moet dat advies naar de verantwoordelijke minister gaan, die zijn bevoegdheid moet uitoefenen en ook nog eens een keer aan parlement en rechter moet uitleggen waarom hij dat advies heeft gevolgd. Dat is inderdaad iets heel anders dan een ambtenaar die met deskundige pet op komt uitleggen waarom een beslissing is genomen. Die dan de klappen moet opvangen en de politiek buiten schot houden.”
PvdA: ‘Vertrouw de minister’
In tegenstelling tot wat minister Kuipers beweerde, biedt volgens Nikolaï ook de nieuwe pandemiewet wel degelijk de mogelijkheid om scholen te sluiten, en om onderscheid te maken tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. Jeroen Recourt (PvdA) verweet daarop de tegenstanders van de wet een gebrek aan vertrouwen. Als de minister toezegt dat dit niet de bedoeling van de wet is, “moet er dan ook geen basis van vertrouwen zijn dat het ook niet gebeurt?”
‘Ingrijpende beperkingen grondrechten’
Nicolaï reageerde hierop door voor “juridische scherpte” te pleiten. Een wet moet deugen en specifiek zijn. Het volstaat niet om te verwijzen naar een sussende memorie van toelichting. “Ik zeg niet dat die memorie waardeloos is, maar hoe zal een andere minister daar jaren later over denken? ‘Zo dacht men toen?’ Nee, de wet moet zelf in orde zijn.” Diep ingrijpende beperkingen van grondrechten moeten in die wet zorgvuldig geregeld zijn. De pandemiewet maakt die al mogelijk met slechts “het belang van de volksgezondheid” als algemene motivatie, wat wel een heel breed begrip is.
Stemming op 23 mei
Nicolaï hekelde dat zelfs de criteria waaronder de ‘gereedschapskist’ van maatregelen geopend kan worden, niet in de wet nader worden gespecificeerd. “Dat is onaanvaardbaar. Als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zegt dat we de gereedschapskist zekerheidshalve alvast moeten openen en de minister doet dat, is er wettelijk gezien geen enkel beletsel.”
De Kamer stemt dinsdag 23 mei (een week voordat de nieuwe Eerste Kamer wordt geïnstalleerd) over het wetsvoorstel en de acht ingediende moties. Op verzoek van senator Otten zal er hoofdelijk over het wetsvoorstel worden gestemd.
Laatst bijgewerkt: 17 mei 2023 15:20