De Zwitserse 'klimaatoma's tijdens een demonstratie in Bern. (Foto: Wikipedia)
Rechters vinden 'klimaatbescherming' nu een mensenrecht - vele rechtszaken zullen volgen
Regeringen moeten uw burgers beschermen tegen klimaatverandering; dat is hun mensenrecht. Dit is de boodschap deze week van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) vanuit Straatsburg. Mensen hebben het recht om beschermd te worden tegen klimaatrampen. Dat recht, meent het EHRM, vloeit voort uit hun mensenrecht op leven, gezinsleven en privacy.
Nieuw tijdperk van rechtszaken
Deze bindende, begrippenverschuivende beslissing van het EHRM, gebaseerd op de aanname van een naderende klimaatramp, betekent dat bijna 50 regeringen die 700 miljoen mensen vertegenwoordigen te maken krijgen met een nieuw tijdperk van rechtszaken van burgers, die hun ervan beschuldigen daartegen te weinig of niets te doen.
Geschonden mensenrechten
De zaken bij het EHRM waren aangespannen door drie groepen burgers uit verschillende Europese landen: een groep van 2000 Zwitserse Klimaseniorinnen of 'klimaatoma's' die gesteund worden door Greenpeace, zes Portugese jongeren en de burgemeester van een Noord-Frans kustplaatsje. Allen meenden dat hun mensenrechten worden geschonden door de beweerde klimaatverandering en het gebrek aan actie daartegen door overheden.
Vrije toegang tot rechters
Alleen de klacht van de 'klimaatoma’s' heeft het Hof gehonoreerd. Zwitserland had volgens het EHRM de zaak in eerste instantie zelf moeten behandelen. Dat is niet gebeurd en dat is een schending van artikel 6: vrije toegang tot een rechter. Maar ook zou de Zwitserse regering te weinig doen om klimaatverandering tegen te gaan. Daarmee is artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) geschonden: recht op bescherming van de privésfeer. Het hof vindt dat ook bescherming tegen klimaatverandering hieronder valt. Dat is een uitbreiding van hoe artikel 8 tot dusver opgevat is.
Hoge Raad vooraf bewerkt
Hoewel het vonnis geen straffen bevat, schept het wel een krachtig precedent. Op grond van het vonnis kunnen burgers hun regeringen aanklagen bij nationale rechtbanken. In Nederland is dit in 2019 al gebeurd door de klimaatclub Urgenda, beweerdelijk handelend vanuit het algemeen belang. Het arrest dat bepaalde dat de Nederlandse staat meer aan het klimaat moest doen, en werd bekrachtigd door de Hoge Raad. Achteraf bleek hoezeer die al lang van tevoren door interne klimaatactivisten bewerkt was. Bovendien bestaat het vermoeden dat de vertegenwoordigers van de Nederlandse staat met de aanklagers onder een hoedje speelde.
Urgenda
Het Urgenda-vonnis was evengoed een trendsetter met grote gevolgen. In 2021 oordeelde een Franse rechtbank dat de overheid verantwoordelijk was voor milieuschade, omdat ze gestelde vermindering van broeikasgassen niet had gehaald. Datzelfde jaar velde het Duitse Constitutionele Hof een vergaande uitspraak dat de klimaatwet van het land uit 2019 deels "ongrondwettelijk" was, omdat deze een te groot deel van de emissiereductielast bij toekomstige generaties legde. In de VS wonnen jonge milieuactivisten vorig jaar een lokale rechtszaak tegen staatsagentschappen, omdat het gebruik van fossiele brandstoffen hun recht op een "schoon en gezond milieu" zou schenden.
Behulpzame rechters
Zelfs het feit dat het EHRM gelijktijdig twee andere klimaatzaken verwierp, kan de pret bij de klimaatactivisten niet drukken. De verwerping was slechts op technische gronden. De rechters waren zelfs zo behulpzaam (partijdig, zullen sommigen zeggen) om de Portugese activisten uit te leggen dat ze hun zaak eerst in Portugal moesten proberen, om dan terug te komen naar Straatsburg. "Het hof vertelt de eisers wier acties werden afgewezen in feite hoe ze de volgende keer verder moeten gaan," zegt Alberto Alemanno, een specialist en professor in EU-recht.
EHRM doet bindende uitspraken
Het EHRM werd opgericht na de Tweede Wereldoorlog, maar is de afgelopen generatie steeds belangrijker geworden. Als gerechtelijke tak van de Raad van Europa, een internationale mensenrechtenorganisatie, zijn de uitspraken van het Hof bindend voor de 46 leden van de Raad, die heel Europa en tal van landen aan zijn grenzen omvatten.
Grondrecht + rechter = macht
Er is ook kritiek. Een Amerikaanse commentator spreekt van “het meest stupide proces in de geschiedenis”. De uitspraak van het EHRM doorbreekt immers de trias politica, de traditionele scheiding der machten van een rechtsstaat. De rechter gaan op de stoel van de politiek zitten. “Verzin gewoon een nieuw en ingrijpend ‘grondrecht’, zoek er een vriendelijke activistisch ingestelde rechter bij” en alle macht van wetgevende en uitvoerende macht gaat “naar één ongekozen persoon in een obscuur rechtbankje”. Dit is de aangewezen route voor zich superieur wanende minderheden, zoals klimaatactivisten, als het die via de politieke weg niet lukt.
Rechterlijke ijdelheid
Normaal
zou zo’n vonnis in hoger beroep nergens standhouden, meent de
commentator “Maar dan moet je wel rekening houden met de sterke
sekte-achtige greep die de beweringen van de klimaatcultus hebben op
iedereen ter linkerzijde, niet in de laatste plaats op veel
rechters.” En vergeet ook de rechterlijke ijdelheid niet, en de
verleiding om een ‘historisch’ vonnis op je naam
te brengen, zoals bij de Haagse rechtbank in de 'klimaatzaak' tegen Shell het geval leek te zijn. Het meest zorgwekkend is echter dat rechters hun eigen
legitimiteit niet in het oog houden, noch bang zijn zich belachelijk te
maken: “Ze zijn per slot van rekening bezig de planeet te redden.”
Laatst bijgewerkt: 11 april 2024 15:14