Nederland is voor boerennatuur. Breng de 'wilde' grazers maar naar de slager.

Nederlanders koesteren de illusie dat ze ruige, authentieke natuur kunnen hebben. Maar Nederland is een land voor 'boerennatuur', niet 'oernatuur'. Bioloog dr. Jan A. Schulp breekt daarom een lans voor realisme: "Breng al het gedierte uit de Oostvaardersplassen naar de slager en richt deze zestig vierkante kilometer in als natuurrijk boerenland (100- 120 boerderijen) waar weidevogels en weidebloemen kunnen gedijen."

'Stikstofcrisis'

Nederland heeft zichzelf door ambtelijke domheid betreffende Europese wetgeving een ‘stikstofcrisis’ aangepraat. Allerhande noodzakelijke activiteiten moeten verminderd of gestopt worden. In de landbouw, woningbouw en mobiliteit. Bovendien is het krankzinnige bedrag van 25 miljard uitgetrokken om deze ‘stikstofcrisis’ te bestrijden en de ‘uitstoot’ van ammoniak te beperken. En daar moeten we dan ook nog een minister van stikstof van betalen. Wanneer komt er een minister van zuurstof, een minister van fosfor, een minister van chloor en zo het hele Periodiek Systeem door?

In Nederland bestaat geen natuur

Men spreekt van een stikstofcrisis omdat natuurgebieden in kwaliteit en biodiversiteit achteruitgaan. Dat is wel waar maar dat los je nauwelijks op door van alles op slot te zetten. Aan de achteruitgang van de natuurgebieden ligt een fundamentele denkfout ten grondslag over wat natuur eigenlijk is. En dan kunnen we kort zijn: in Nederland bestaat geen natuur. Dat was tweehonderd jaar geleden al zo, toen Nederland nog tienduizenden vierkante kilometers heide had en honderden vierkante kilometers schrale graslanden. Deze vegetatietypen zijn namelijk cultuurgrond, geen natuur. Maar als je weldoorvoed bent kun je ze wel mooi vinden, als je tenminste weet te genieten van de vele verschillende bijzondere planten en dieren die er voorkomen.

Lees ook: Stikstofterreur dreigt einde te maken aan 900 jaar oude Abdij van Averbode

Mensen hebben groen nodig

In de stad zijn plantsoenen en stadsparken nodig, en vlak bij de stad ook recreatiebossen om te wandelen, te fietsen, te picknicken, naar de vogels te kijken, een terrasje buiten te pakken, wat te zwemmen of met een bootje te varen. Dat zijn allemaal heilzame dingen: mensen worden rustiger en gelukkiger van groen om zich heen. Balsem voor de ziel. Maar natuur is het niet en dat is helemaal niet erg. Zo moet je ook naar de ‘natuurgebieden’ kijken. Het zijn terreinen waar het voor de mens goed toeven is, alleen niet altijd met te veel tegelijk. Tuinen, parken en recreatiebossen hebben gemeen dat ze onderhoud vragen. Dit onderhoud kost geld, meestal uit publieke middelen. Dat geldt ook voor natuurgebieden. Dat zijn in wezen cultuurgronden zeer oude stijl. Die hebben dan ook onderhoud nodig in deze stijl. Kost geld. Maar geen 25 miljard.

De heide en de stikstof

Laat ik als voorbeeld de heide eens uitdiepen. Heide is ontstaan doordat het vee de verjonging van het bos tegenhield. Een dorpsgemeenschap, een zogenoemde marke, had het recht om zo-en-zoveel schapen op de heide te laten grazen. Gehoed door een herder (ook wel genoemd: scheper) gingen de schapen iedere dag de heide op, en ’s avonds werden de schapen bij de eigenaren in de schaapskooi gestald. Daar deponeerden ze gedurende de nacht hun keutels en hun urine op een dikke laag van heideplaggen. Na zekere tijd, wanneer de akkers (essen) rond het dorp bemest moesten worden, werd de mest uit de stal gehaald en op de essen rond het dorp gebracht. De essen werden dus rijker of bleven in elk geval voedselrijk genoeg om een redelijke oogst aan graan en ander gewas te geven. En de heide werd steeds armer.

Zandverstuivingen

Op enkele plaatsen was het met de heide al helemaal verkeerd afgelopen. Zelfs de struikheide kon geen voeding meer halen uit de uitgemergelde zandgrond. Geen enkele plant kon dat meer. En toen kreeg de wind vrij spel op het zand en ontstonden er zandverstuivingen. Een ramp voor de omwonenden, want ook hun akkers stoven onder, en schapen om de akkers te bemesten hadden ze niet meer. Maar biologen vinden die zandverstuivingen bijzonder mooi en interessant. Er leven een paar soorten insecten die bijna niets nodig hebben, bijvoorbeeld wat mieren, de mierenleeuw en de zandloopkever. Er zijn enkele plaatsen in Nederland waar zandverstuivingen nog bestaan en dan gelukkig in de hand gehouden worden zodat ze wel interessant blijven maar weinig of geen overlast veroorzaken. Maar dan moet blijkbaar de neerslag van stikstof verbindingen tot in het extreme voorkomen worden: een populaire weg in de Hoge Veluwe die door een zandverstuiving leidt is onlangs om die reden afgesloten – er mochten eens plantjes in het zand gaan groeien!

Heide ging vergrassen

Terug naar de heide. In de beginperiode van de natuurbescherming had men het idee dat het genoeg was om een hek om het te beschermen terrein heen te zetten en iedereen eruit te houden. Dat bleek niet zo’n succes. De heide ging eerst vergrassen: er ging massaal Pijpestrootje groeien, een gras dat weinig voeding nodig heeft. Al gauw volgen er dan bomen en struiken, vooral berken en dennen, en als je niks doet heb je na honderd jaar ofzo een echt bos, echte natuur. Het is de uitkomst van een natuurlijk proces dat we successie noemen, het op elkaar volgen van stadia in de plantengroei. Op een gegeven moment is er een (tijdelijk) eindstadium bereikt dat we climax noemen. Zolang het klimaat niet al te sterk verandert blijft zo’n climaxvegetatie in stand.

Stoppen van de successie

Als we de heide willen behouden moeten we de heide behandelen zoals de boeren deden toen ze de heide nog echt nodig hadden. Dus: zet er schaapskudden op -met een herder! – en zorg dat een groot deel van mest en urine in de schaapskooi wordt opgevangen. Voor de mest vind je wel een bestemming. Wat je dus niet moet doen: een stuk heide afrasteren en daar dag en nacht een kudde schapen laten lopen. Dan wordt er geen mest en urine aan de heide onttrokken. Maar ja, de natuurbescherming kiest toch voor een dergelijke vorm van beheer omdat een ‘gescheperde kudde’ – met een herder – veel te duur is. Zo’n herder moet toch een salaris verdienen met loonbelasting en alle sociale lasten erbij. Vroeger was de mest goud en de scheper verdiende bijna niks, nu is de mest afval en de herder is duur. Bij Natuurmonumenten breekt in elk geval wel het inzicht door dat je gescheperde kudden domweg nodig hebt voor het behoud van de heide. Goede zaak!

Maaien hield orchideeën in stand

Zo is het ook met de blauwgraslanden met zeggen en orchideeën: die bleven in stand dankzij het maaien, ieder jaar weer opnieuw. Doe je dat niet, dan krijg je boompjes (berken, elzen) en krijg je op den duur alweer…. een climaxvegetatie – bos dus. Maaien is duur, helemaal als je bedenkt dat het maaisel afgevoerd moet worden, anders wordt de bodem toch verrijkt. En helaas brengt het hooi van het blauwgrasland bijna niks op. Bovendien is de vegetatie zeer tredgevoelig dus je kunt het beste met de zeis maaien. Alweer: duur.

Lees ook: Waarom naast Den Haag ook Unilever u van het vlees af wil

Allemaal arbeidsintensief

In waterige natuurgebieden: veenplassen, hoogvenen moet je ook de successie stoppen, bijvoorbeeld door af en toe te baggeren, riet te snijden een nieuw poeltje te graven, op zeer beperkte schaal wat turf te steken zodat de successie opnieuw kan beginnen. Allemaal arbeidsintensief en dus duur. Eigenlijk is alle natuurbeheer een vorm van hogere plantsoenarbeid en het mag wat kosten. Maar geen 25 miljard. Bij natte natuurgebieden heb je wel het probleem dat de omringende boeren de waterstand graag lager hebben dan eigenlijk goed is voor het natuurgebied zelf. De waterstand voor het gebied zelf regelen is duur maar niet onmogelijk. Het helpt als het natuurgebied zelf een forse omvang heeft, dan is dat makkelijker te regelen. Natuurorganisaties zouden zich misschien eens moeten bezinnen op hun kleine gebiedjes: afstoten of omringend land bijkopen?

Grote grazers: het ei van Columbus?

De bioloog Frans Vera streefde naar een ‘wildere, meer natuurlijke natuur ‘ Een van zijn meest geaccepteerde ideeën was het om grote grazers in de natuur los te laten: Heck-runderen(een soort van teruggefokte oerossen), konikpaarden en edelherten onder andere. Zijn theorie was dat deze dieren zouden helpen om opkomende bomen af te grazen, dichtere bosschages om te duwen en kortom, er een ordeloze boel van te maken – wilde, meer natuurlijke natuur noemt hij dat. Dit idee van hem is bepaald schadelijk geweest voor de biodiversiteit. De Leidse botanicus Ruud van der Meijden (1945 – 2007) heeft deze vorm van natuurontwikkeling eens weggezet met de onsterfelijke zin: ‘Hap, daar gaat weer een orchidee’.

Oostvaardersplassen lijkt wel een slagveld

Goedkoop is deze vorm van natuurbeheer wel, maar het is een ramp voor de biodiversiteit en een landschap met grote grazers ziet er afgrijselijk uit. Ga eens met de trein van Amsterdam naar Lelystad, dan kom je door zijn meest bekende project, de Oostvaardersplassen. Het barst inderdaad van de grote grazers, het lijkt wel intensieve veehouderij, maar het landschap doet nog het meest denken aan een slagveld uit de Eerste Wereldoorlog, met allemaal dode bomen die nog overeind staan. En ga eens wandelen in het Geuldal bij Houthem, waar Het Limburgs Landschap paarden had losgelaten. Eén grote onkruidbende! Kijk anders in hetzelfde Geuldal boven Epen waar ze maaien of hooguit zuinig begrazen. Aanzienlijk rijkere flora.

Geen oernatuur maar boerennatuur

De soortenrijkdom van Nederland tot begin 20^e eeuw was voor een groot deel te danken aan het boerenbedrijf. Er waren graanakkers met klaprozen, korenbloemen, gele ganzenbloem en bolderik, kleine bosjes met alle mooie bosbloemen in het voorjaar, heggen in plaats van prikkeldraad en graslanden met veel bloemen en weidevogels. Door het gebruik van geschoond zaaizaad, onkruidbestrijding, vroeg en vaak maaien is het meeste hiervan verloren gegaan. Er zijn boeren die dit betreuren en bijvoorbeeld een deel van hun land met drassige stukjes maken, later maaien en het grasland bloemrijk houden. Dat resulteert in iets meer weidevogels. De overheid geeft hier bescheiden subsidies voor, waar helaas ook een gekmakende bureaucratie aan hangt. En uiteindelijk mislukken er veel legsels van de weidevogels doordat de vossen en kraaiachtigen een gedekte tafel vinden. Dit gedierte bejagen? Vergeet het. Zelfs kraaien en kauwen mogen in het broedseizoen niet meer geschoten worden (Europese Vogelrichtlijn) en vossen en dergelijke mogen niet, of bij de gratie ’s nachts bejaagd worden, ten koste natuurlijk van een hoop papierwerk.

Ouderwetse landbouw is niet haalbaar

Er zijn ook boeren en organisaties die proberen de ouderwetse akkerbouw terug te krijgen, bijvoorbeeld met gebruik van mest van schaapskudden. Men gebruikt graag rassen van granen en andere gewassen die in onbruik zijn geraakt. Moderne rassen geven een veel hogere productie van goede kwaliteit maar vragen veel mest en water. Geloof, tussen haakjes, de zanikpotten en schaduwdenkers niet die voortdurend roeptoeteren dat de producten van de gangbare landbouw héél erg schadelijk en ongezond zijn. Pure waanzin. De ouderwetse landbouw en veeteelt terughalen: het is natuurlijk geen haalbare kaart om dat op al te grote schaal te doen. En er moet subsidie bij; één organisatie gaf aan: € 2.000 tot 3.000 per hectare. Dat kan hooguit op enkele plaatsen een stuk museumlandschap opleveren. Mooi en de moeite waard maar je kunt er het volk niet mee voeden. Geen bezwaar zolang je het als natuurbescherming en niet als landbouw telt.

Boerennatuur: dure producten voor nichemarkten

Al die boeren en natuurbeschermers die voor natuurbescherming en dierenwelzijn een stap terug willen zetten in de tijd doen hun best om producten te maken van een uitzonderlijke kwaliteit. Dat lukt niet altijd maar wel vaak. Zeer uitzonderlijke boerenkazen, hammen en varkensvlees van hoge kwaliteit, brood en bier van ouderwetse graanrassen: soms krijg je inderdaad een uitzonderlijke smaak voor je geld, maar de producten zijn vooral heel erg duur. Wat denkt u bijvoorbeeld van elf euro voor een fles bier van 750 ml? Dus dergelijke producten zijn pure luxe.

In Nederland kan niet alles tegelijk

We willen in Nederland te veel op onze 41.000 vierkante kilometer. Bijna achttien miljoen inwoners, en als het aan de EU ligt komen daar nog makkelijk twee of drie miljoen bij, in de vorm van arbeidsmigranten en vooral asielzoekers. Al die mensen die erbij moeten hebben ook een huis nodig en daar bestaat – mede door de waanzinnige stikstofregels - al een tekort aan. Het CO2 gehalte van de atmosfeer moet omlaag, en daar gebruikt men bij voorkeur zonneweiden en windturbines voor, ruimteverslinders en landschapsbedervers eerste klas, in plaats van kerncentrales die per stuk maar enkele tientallen hectaren in beslag nemen. Er moet ook gewerkt worden; daar hebben we bedrijventerreinen, havens en vliegvelden voor nodig. En landbouwgrond. En dan moet daar ook nog ‘oernatuur’ bij, liefst vele vierkante kilometers. Ziet u het voor u? Laten we, kortom, terugdenken aan de wijze woorden van Vader Willem (Drees): “Niet alles kan in Nederland, en zeker niet alles tegelijk”.

Slacht de dieren uit de Oostvaardersplassen

….en daarvoor een concreet voorstel: breng al het gedierte uit de Oostvaardersplassen naar de slager en richt deze zestig vierkante kilometer in als natuurrijk boerenland (100- 120 boerderijen) waar weidevogels en weidebloemen kunnen gedijen. Als de boeren de subsidie per hectare krijgen die nu naar dat slagveld gaat, is met iets minder intensieve landbouwmethoden, gecombineerd met goede marketing, waarschijnlijk een goede boterham te verdienen. En over stikstof praten we niet.

Dr. Jan A. Schulp (1945) is gepromoveerd bioloog in de plantkunde en microbiologie.

Laatst bijgewerkt: 7 augustus 2023 14:29

Big Tech censureert ons.
Uw hulp is nodig!

Uw gift helpt onze website in de lucht te houden. Alleen hier kunnen we vrij van censuur onze boodschap verspreiden.

Doneer