Pieter Omtzigt zegt zijn hart vast te houden “bij de invoering, en de juridische en economische gevechten die kunnen uitbreken” (Beeld: Screenshot NPO)
Nieuwe pensioen voor iedereen goed. Behalve als je het ervan moet hebben
Het nieuwe pensioenstelsel is door Tweede en Eerste Kamer aangenomen. Per 1 juli is de nieuwe pensioenwet van kracht. Dit ondanks indringende waarschuwingen van tal van experts. Wat zijn de gevolgen?
Oude stelsel: pensioenbelofte
De kern van de verandering is inmiddels iedereen wel duidelijk: het oude pensioenstelsel gaf de deelnemers een belofte over de hoogte van het pensioen. De premies gingen in één pot die het pensioenfonds zorgvuldig en veilig belegde. Qua rendement heb je mindere en betere jaren, maar die vangen elkaar op terwijl de trend stijgend blijft, zodat je pensioenuitkering is verzekerd. Goed, er was van alles af te dingen op het beleid van pensioenfondsen, de indexatie en het toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB), maar de basisstructuur van het oude stelsel was zo degelijk dat het altijd tot vermoeiens toe als ‘het beste ter wereld’ werd aangeprezen (wat gek genoeg de afschaffing ervan niet in de weg stond). In ieder geval zorgde het voor solidariteit tussen de deelnemers.
Nieuwe stelsel: pensioenverwachting
In het komende pensioenstelsel is die echter doorbroken. Ondanks indringende waarschuwingen van deskundigen (aan de basale voorwaarde dat pensioenfondsen eerst hun eigen administratie op orde hebben, is niet eens voldaan) wordt 1500 miljard collectief pensioenvermogen versplinterd in 20 miljoen persoonlijke pensioenvermogens. Elke deelnemer krijgt voortaan zijn eigen potje, waaruit hij in goede jaren wat meer, maar in slechtere jaren (en – al willen we niet somberen – die zouden best wel eens kunnen komen) wat minder krijgt. Misschien wel zoveel minder dat het levensonderhoud van de oude dag in het gedrang komt, precies dat risico dat het oude stelsel effectief tegenging. En was dat eigenlijk niet het hele idee achter een oudedagvoorziening? Dat je ervan op aan zou kunnen? Het verschil kon wel eens erg voelbaar worden.
Risico verschoven naar pensioendeelnemer
Harry Verbon, emeritus hoogleraar openbare financiën van de Universiteit Tilburg, heeft een analyse van het nieuwe stelsel gemaakt op de website van Syp Wynia. Hij stelt vast dat het nieuwe stelsel het beleggingsrisico verschuift van de pensioenfondsen (die voorheen immers een vast pensioen moesten garanderen) naar de pensioendeelnemers. We zijn van overheidswege dus allemaal ‘pensioengokkers’ geworden. Verbon: “Dat moet van de politiek. Alle deelnemers aan een pensioenregeling krijgen dus een welvaartsverlies in de maag gesplitst. Zij moeten immers het risico dragen dat onder het oude stelsel door de pensioenfondsen werd gedragen.”
DNB geleid door eigenbelang
Waarom heeft de politiek, die toch het algemeen belang op het oog heeft, hier geen stokje voor gestoken? Hoe komt het dat een belangrijke prikkel voor de pensioenfondsen om hun best te doen, namelijk dat ze gegarandeerde pensioenen moeten uitkeren, is komen te vervallen? Dat komt, aldus Verbon, doordat de politiek zich heeft laten leiden door DNB. En de DNB liet zich weer leiden door angst. Of, anders gezegd, door een verlangen naar politieke zekerheid voor zichzelf als verantwoordelijke toezichthouder, dus door eigenbelang. Immers: nu het pensioen in het nieuwe stelsel niet gegarandeerd is, kan DNB daar als toezichthouder ook niet meer op worden aangesproken, (hoewel pensioenen ook van andere kanten onder vuur liggen).
Risico nu systeeminherent voor deelnemers
Het DNB is dus een nieuw pensioenstelsel gaan promoten waaruit het risico van de fondsen om geen pensioen meer te kunnen uitkeren, weggenomen is. Om de eenvoudige reden dat als de belegging tegenvalt, de uitkering dat ook zal doen. De DNB gaat dan vrijuit, omdat dit risico voor de deelnemer systeeminherent is gemaakt. Die kan het niet meer ontlopen. Zo heeft DNB “zichzelf met het nieuwe pensioenstelsel een cadeautje gegeven”, aldus Verbon. “Omdat er met de pensioenfondsen onder het nieuwe pensioenstelsel veel minder fout kan gaan dan onder het oude pensioenstelsel, wordt de toezichttaak van DNB een fluitje van een cent.” Minder risico voor DNB, maar des te meer voor degenen wier belang centraal had moeten blijven staan: de pensioendeelnemers.
‘Grosso modo gaat iedereen erop vooruit’
Hoe is zo’n nadelige ingreep in de oudedagvoorziening van zoveel Nederlanders politiek gerechtvaardigd? In haar Kamerbrief van 12 december 12022 schrijft de verantwoordelijke minister Carola Schouten dat uit berekeningen blijkt dat “pensioenfondsen op een evenwichtige wijze kunnen overstappen naar het nieuwe pensioenstelsel. Uit de berekeningen blijkt ook dat de inzet van een reserve en/of compensatiedepot belangrijke middelen kunnen zijn om de transitie evenwichtig vorm te geven. Het nieuwe pensioenstelsel leidt grosso modo tot betere pensioenverwachtingen dan het huidige pensioenstelsel [nadruk toegevoegd]. Deze bevindingen zijn in lijn met de eerdere analyses van DNB, Netspar en CPB.”
‘Slechtweerscenario’ nadelig voor oudsten
Wie echter de hele brief doorleest, merkt dat het “grosso modo” toedekt dat bij een “slechtweerscenario”, dus als de rendementen tegenvallen, de uitkeringen van “de oudste leeftijdscohorten”, dus van de meest kwetsbare groep, lager komen te liggen dan onder het oude pensioenstelsel het geval geweest zou zijn. De minister kan dan wel zeggen dat ze “10.000 scenario’s” heeft laten doorrekenen, daar schieten die “oudste leeftijdscohorten” in geval van het helemaal niet zo theoretische “slechtweerscenario” weinig mee op. Het nieuw pensioen is blijkbaar voor iedereen goed, behalve voor wie het er bij uitstek van moeten hebben. Voor hen betekent het eenvoudigweg welvaartsverlies.
ABP overziet het zelf niet eens
Prof. Verbon merkt op dat aangezien pensioenfondsen in het nieuwe stelsel minder hun best hoeven te doen, de kans op lagere rendementen sowieso groter wordt. Zowel de minister als toezichthouder DNB, als de pensioenfondsen stellen het echter graag voor alsof we met het nieuwe pensioenstelsel zeilen bij mooi weer. De complexiteit van de overgang is echter enorm, terwijl niemand de consequenties ervan kan overzien. Pieter Omtzigt meldt op zijn blog dat het ABP iemands pensioenpot inschatte op € 900.000,-, maar even later op slechts € 600.000, waarna men de berekeningstool maar offline haalde. Wat moet je daar anders uit concluderen dat het ABP het zelf niet weet, en het maar beter vindt dat u het zelf niet kunt narekenen? Pieter Omtzigt geeft als onbetwiste pensioenexpert van de Tweede Kamer grif toe dat hij ook niet alle stukken van de pensioenwet helemaal kan volgen, “en dat is terwijl ik er maanden mee bezig ben geweest.”
‘Kamerleden stemden met ogen dicht’
“Is er dan niemand die deelnemers uitlegt dat zij hoogstwaarschijnlijk de klos zijn?”, vraag Verbon zich retorisch af. De grote media volgen klakkeloos het verhaal van minister, DNB en pensioenfondsen dat iedereen erop vooruit zal gaan. “De berekeningen rammelen aan alle kanten, maar dat zal de gemiddelde lezer niet opvallen, net zoals het gemiddelde Kamerlid geen last heeft dat de stukken die de minister naar de Kamer zendt, min of meer namens DNB, grotendeels onleesbaar zijn.” Verbon kan niet anders dan concluderen: “Kamerleden hebben kennelijk voor het nieuwe pensioenstelsel gestemd met de ogen dicht.” Laten we ook de manier niet vergeten waarop Rutte IV het op 30 mei 2023 door de Eerste Kamer gejast heeft, weliswaar na de verkiezingen, maar vóór een sterk gewijzigde senaat er nog een stokje voor kon steken. De coalitiepartijen hielden de gelederen strak gesloten: politieke overwegingen hadden prioriteit boven het belang van pensioendeelnemers.
Pieter Omtzigt over ‘onteigening’
Pieter Omtzigt zegt zijn hart vast te houden “bij de invoering en de juridische en economische gevechten die kunnen uitbreken”. De nieuwe “megapensioenwet” kan immers blijken uit te draaien op ontvreemding van privé-eigendom. Omtzigt: “Als mensen in een keer tienduizenden euro’s minder krijgen dan verwacht, zullen ze veel juridische middelen proberen, tot en met de gang naar de rechter in Straatsburg (EVRM) of Luxemburg (Handvest van de EU) vanwege onteigening.” Met andere woorden: de politiek kan, samen met DNB en pensioenfondsen, wel doen alsof er niet heel veel aan de hand is, daar kunnen lagere en hogere rechters wel eens anders over denken.
Laatst bijgewerkt: 14 november 2023 11:11