Vladimir Poetin en Xi Jinping. Keert het Chinees-Russische bondgenootschap zich tegen het Westen?
Laat het Westen zich klem zetten tussen Rusland en China?
"Er zijn decennia dat er niets gebeurt, en er zijn weken waarin decennia gebeuren," zo heeft Lenin eens gezegd. Hij dacht daarbij natuurlijk aan oktober 1917, toen in een paar weken de wereldgeschiedenis veranderde door de machtsgreep van zijn bolsjevieken. Maar Lenin had het ook over februari en maart 2022 kunnen zeggen. Met de oorlog in Oekraïne lijken wij in weken te leven waarin decennia gebeuren. Daarbij is het goed om uit te zoomen en het grotere geopolitieke plaatje te zien. Dat doet de Italiaanse publicist Julio Loredo in dit artikel.
Alles chaotischer en onvoorspelbaarder
Zoals ieder jaar maken veel nieuwscommentatoren in januari een terugblik op het voorbije jaar en schetsen mogelijke scenario's voor het komende jaar. Dit is een steeds moeilijkere opgave naarmate de gebeurtenissen chaotischer en onvoorspelbaarder worden. Vandaag de dag kunnen we niet langer spreken van politieke processen met een interne logica die ons in staat stelt oorzaken en mogelijke ontwikkelingen af te bakenen. Wij moeten veeleer spreken van politieke verschijnselen die niet altijd volledig kunnen worden verklaard - en dus geanalyseerd - met coherente criteria.
Lees ook: Amerika moet Oekraïne helpen tegen Poetins 'onrechtvaardige oorlog'
“Publieke emotie” in plaats van publieke opinie
Deze moeilijkheid is gedeeltelijk te wijten aan het afnemen van het lumen rationis of het licht van de rede. We zien de introductie van het "zwakke denken", een manier van denken die niet gebaseerd is op rationele afwegingen en morele principes, maar op grillen, indrukken en tendensen. Het probleem wordt nog verergerd door de afbrokkeling van de sociale structuren, te beginnen met het gezin, waardoor de gebruikelijke referentiepunten komen te vervallen. Analisten hebben opgemerkt dat deze decadentie de "publieke opinie" heeft gereduceerd tot "publieke emotie". Een goed voorbeeld van "zwak denken" is het succes van vele zogenaamde influencers die de sociale media overspoelen. Hun volstrekt banale berichten zijn verstoken van elke intellectuele inhoud, maar krijgen toch miljoenen "likes" (en ook miljoenen dollars). Wanneer "influencers" meer gewicht in de schaal kunnen leggen dan denkers en politici, is dat een teken dat de wereld de weg kwijt is. Dit alles gezegd hebbende, denk ik dat we niettemin enkele dominante trends kunnen onderscheiden. Ik zal me concentreren op de verschuivende geopolitieke situatie.
Terugkeer naar een bipolaire wereld
Gedurende het grootste deel van de twintigste eeuw waren we gewend aan een bipolaire visie op de wereld. Twee supermachten streden om de wereldhegemonie: De Verenigde Staten en de Sovjet Unie, elk met hun eigen geopolitieke strategie. In werkelijkheid bestond er maar één supermacht, de Verenigde Staten, aangezien de U.S.S.R. was wat keizerin Catharina de Grote sarcastisch in haar tijd bespotte als een "Potemkin-dorp", d.w.z. een pompeuze façade waarachter niets schuilging... De val van het Sovjet imperium maakte een einde aan deze visie. Analisten spraken toen van een multipolaire wereld, niet langer gedomineerd door twee supermachten, maar veeleer door een reeks roterende regionale machten. De geschiedenis begint deze visie te ontkrachten. De Verenigde Staten behouden nog steeds hun status van supermacht, zij het met tanende overtuiging en dus met afnemende kracht. Twee andere landen ontpoppen zich echter als belangrijke spelers. Zij wedijveren niet met elkaar om de wereldhegemonie, maar verdelen de taak als een soort gezamenlijke inspanning. Deze spelers zijn de Volksrepubliek China en de Russische Federatie. Vanuit mijn Europees perspectief is Rusland de meest onmiddellijke bedreiging. China is echter het gevaar op lange termijn voor iedereen.
Ruslands autoritaire traditie
Het debacle van de Gorbatsjov-Yeltsin regeringen onmiddellijk na de val van de Sovjet-Unie reduceerde Rusland tot een puinhoop, met groepen oligarchen die streden om een deel van de koek. Daarna slaagde Vladimir Poetin erin de gecentraliseerde macht van de regering te herstellen. Biografen onthullen nu hoe deze KGB-kolonel in de jaren negentig de ondergang van de U.S.S.R. voorzag en dienovereenkomstig manoeuvreerde. Geholpen door KGB handlangers en bevriende oligarchen, is hij erin geslaagd de controle over het land te krijgen. In een interview met mij in 2003, waarschuwde de bekende Russische dissident Vladimir Bukovskij: "Poetin probeert de macht van het Kremlin opnieuw samen te stellen. Hij gaat terug in de geschiedenis. Er wordt zelfs gesproken over het opnieuw samenstellen van de Sovjet-Unie in een of andere vorm." Ik ben verschillende keren in Rusland geweest en ken het land uit de eerste hand. Russen hebben geen liberaal-democratische mentaliteit. Ze houden van autoriteit. Ze waarderen een sterke hand aan het roer. Dit was het geheim van de macht van de tsaar (hij was de "alleenheerser van alle Russen").
In navolging van de Russische tsaren
Toen de bolsjewieken het Winterpaleis in Petrograd bestormden, verwoestten zij het niet, zoals de Franse revolutionairen in 1789 deden met de koninklijke paleizen die zij in Parijs innamen. In plaats daarvan veranderden de bolsjewieken het Winterpaleis in een museum: de Hermitage. Ze stapten in de schoenen van de tsaar. Stalin begreep deze mentaliteit en regeerde als een echte alleenheerser uit vroegere tijden. Zo beriep hij zich zelfs op het religieuze geloof van het volk en gebruikte hij het nationale patriottisme om de Tweede Wereldoorlog uit te vechten, die de Russen "de Grote Patriottische Oorlog" noemen, een verwijzing ook naar het verzet tegen de Franse invasie in 1812. In Rusland is macht heilig. Wie het "Heilige Rusland" regeert, is ipso facto "heilig". Wanneer een leider de nationale glorie tot een hoogtepunt brengt, wordt hij extra heilig. Geen wonder dat de Russische kerken vol staan met iconen waarop niet alleen de tsaren maar ook Stalin staan afgebeeld, met heilige aureooltjes.
Poetin als erfgenaam van het Russische keizerrijk
Poetin is de erfgenaam van deze traditie. Hij heeft zich omringd met de pracht en praal van de keizerlijke macht. Hij heeft de cultus van de familie Romanoff bevorderd en de stalinistische periode geprezen als een periode van grote glorie voor Rusland. Hij heeft op slinkse wijze het verlangen van het volk naar het Grote Moederland nieuw leven ingeblazen. Ter bescherming tegen mogelijke invasies moet dit Moederland omringd worden door cliëntstaten: Oekraïne, Wit-Rusland, Kazachstan en andere. De nazi's noemden zulke buffers "Lebensraum," de vitale ruimte. Poetin heeft ook het Russische expansionisme hervat. Hij voert hardhandige interventies uit in het Midden-Oosten. Hij steunt linkse regeringen in Latijns-Amerika om de druk op de achtertuin van de Verenigde Staten te handhaven. Tegenover de Russische Federatie staat Europa in een "onderdanige modus". We zagen deze meegaandheid in 2008 toen Rusland de provincies Zuid-Ossetië en Abchazië militair van Georgië afpakte. We zagen het in 2014 toen de Russen de Krim binnenvielen en tegelijkertijd de oprichting van de marionettenrepublieken Donetsk en Lugansk bevorderden.
De afhankelijkheid van het Russische gas
Afgezien van een paar pro forma protesten en "sancties" die onmiddellijk werden afgezwakt, deed Europa niets ter verdediging van de landen die onafhankelijk wilden blijven en verbonden met het Westen. Een belangrijke reden voor deze beschamende naleving is de levering van Russisch aardgas. Of men het nu leuk vindt of niet, het lot van Europa, vooral tijdens de winter, ligt in handen van het Kremlin. Maar liefst 47% van de gasbehoefte van de Europese Unie komt uit Rusland. Deze afhankelijkheid zal nog toenemen wanneer de North Stream 2 pijpleiding operationeel wordt. Zoals gezegd, is Rusland tot op zekere hoogte altijd een "Potemkin-dorp" geweest. Het land kan op de tafel slaan zoveel het wil, maar zijn echte macht is veel minder intimiderend. Onze bedreiging op lange termijn is China.
Terugkeer van een bipolaire wereld?
China in opkomst, het probleem Taiwan
De Chinezen hebben een zeer hoge dunk van zichzelf en hun land en een niet-zo-geheime droom van wereldheerschappij. Een hooggeplaatste buitenlandse officier vertelde me eens: "China voert een Bismarckiaans beleid, dat wil zeggen een imperiaal beleid. Een fundamenteel verschil tussen China en Rusland is dat China kan rekenen op vrijwel onbeperkte financiële middelen, die het Westen, in een schoolvoorbeeld van kortzichtigheid en naïviteit, ter beschikking stelt. Afgezien van de directe penetratie in Europa en zijn markten, zijn er vanuit mijn Europees perspectief ten minste vier punten van zorg met betrekking tot China. Een daarvan is het probleem Taiwan. Peking aanvaardt de Republiek China op Taiwan niet en reageert meedogenloos op elke diplomatieke erkenning. Afgelopen november opende Litouwen een vertegenwoordiging in Taipei, de hoofdstad van Taiwan. De volgende dag al dreigde Peking dat "Vilnius de volledige consequenties van deze daad zal dragen". De Chinezen legden strenge economische sancties op aan dit Baltische land. Europa is echter een verenigd handelsblok, in die mate dat wat één lid raakt, gevolgen heeft voor alle andere leden. Zal de Europese Unie vergeldingsmaatregelen nemen door op haar beurt economische sancties aan China op te leggen ? Of zal zij toestaan dat een lid-staat straffeloos wordt gepest? In dat laatste geval zou zij officieel erkennen dat de Europese Unie niet bestaat.
De Balkan en de Chinese markt voor het Russische gas
Het tweede punt van zorg betreft de Balkan. Stilzwijgend, bijna heimelijk, is Peking doorgedrongen in deze zeer explosieve regio, waar het zich als een belangrijke speler heeft opgeworpen. Vele oorlogen zijn hier begonnen. Als de Europese Unie niet oppast, zou zij wel eens met een Chinees bruggenhoofd aan de poorten van Europa kunnen worden geconfronteerd. Nog een ander punt van zorg is de Russische aardgasvoorziening. Europa's afhankelijkheid van Russisch gas zou kunnen worden afgezwakt door het te importeren uit de Verenigde Staten, die over voldoende gas beschikken. Het meeste Amerikaanse gas gaat echter naar...China. Het is een marktprobleem, zeggen ze. De Chinezen betalen er meer voor. Het is een probleem van hersens, antwoord ik. We moeten verkopen aan onze vrienden en bondgenoten, niet aan onze potentiële vijanden. Maar deze eenvoudige logica lijkt de mentale capaciteit van veel Westerse leiders te boven te gaan.
De groene agenda maakt het westen nog kwetsbaarder
Een laatste punt van zorg zou een heel artikel waard zijn. Op 14 juli 2021 publiceerde de Europese Commissie nieuwe milieuvoorstellen die bekend staan als "Fit for 55" of het "Groene Pakket". Het is de bedoeling om de zogenaamde broeikasgasemissies met 55% te verminderen, om tegen 2050 "klimaatneutraliteit" te bereiken. "Fit for 55" zal de Europese economie benadelen. In de loop der jaren heeft de Europese economie aan concurrentiekracht ingeboet ten opzichte van het communistische China, dat praktisch geen milieuregels toepast. Neem bijvoorbeeld de migratie naar elektrische auto's. China controleert 51% van het wereldtotaal van chemisch lithium, 62% van chemisch kobalt en 100% van sferisch grafiet - de belangrijkste componenten van lithium-ionbatterijen. Een grootschalige migratie naar elektrische auto's zou de economie van Europa overleveren aan communistisch China.
Een complot?
Ik sluit af met een vraag: Is dit alles gewoon het gevolg van een vrije-marktlogica die lage prijzen bevoordeelt? Of kunnen we een strategie, een plan of een complot onderscheiden? Misschien kan dit het onderwerp zijn van een volgend artikel.
Dit artikel werd onlangs in het Engels gepubliceerd op tfp.org
Laatst bijgewerkt: 23 november 2023 14:13