Mikhail Gorbatsjov. Bron afbeelding: Wikimedia Commons / SpreeTom.
Gorbatsjov zoals hij echt was, niet zoals het optimistische Westen hem voorstelt
Mikhail Gorbatsjov stierf op 91-jarige leeftijd in Moskou, in de vergetelheid. Hij was een stralende ster op het wereldtoneel aan het eind van de Koude Oorlog. De Sovjetleider hield het Westen in de ban van zijn listige voorstellen, terwijl academici, geleerden en de man in de straat gefascineerd waren door zijn imago, retoriek en daden. Zijn twee belangrijkste programma's, glasnost en perestrojka, deden hun intrede in het politieke debat en gaven hoop voor de toekomst.
Gorbatsjov was een mislukking
Velen herinneren zich nu zijn verwezenlijkingen die tot de ondergang van de Sovjet-Unie hebben geleid. De meesten herhalen echter een vals verhaal dat de persoon en zijn programma's verheerlijkt, terwijl de realiteit van zijn doelstellingen om het socialisme te hervormen wordt genegeerd. Het echte verhaal is heel anders. De laatste Sovjetleider was een mislukking, geen succes. Zijn bijdrage aan de wereldvrede is vluchtig gebleken.
Meedogenloos partijlid
Het valse Gorbatsjov-verhaal bestond uit een hoge communistische ambtenaar die een schurk werd. Niets in zijn leven wijst echter op verzet tegen de Communistische Partij. De jonge Gorbatsjov groeide op in het Stalinistische tijdperk met ouders die het nieuwe regime steunden. Alles in zijn opvoeding en opleiding was dat van een typisch en meedogenloos partijlid dat de zuiveringen van de Sovjetdictators overleefde tot hij in 1985 de macht overnam als secretaris-generaal. De communistische leider stelde, met een bedrieglijke glimlach, snel een nieuw programma voor de natie voor. Zoals in alle communistische landen was de economie een puinhoop. De Westerse handel en technologie hielpen het regime in leven, terwijl de militaire uitgaven het land naar beneden trokken.
Lees ook: ‘Poetin sponsort groene maffia in Westen’
Gorbatsjov verzette zich tegen verschuiving naar privé-eigendom
De U.S.S.R. had nog meer westerse steun nodig om te overleven. Daarom werd glasnost of "opening" bedacht om de gesloten natie open te stellen voor het Westen en meer vrijheid van meningsuiting in het land toe te staan. Perestrojka, wat "herstructurering" betekent, werd aangekondigd als een manier om radicale marktgedreven veranderingen in de socialistische economie door te voeren. Maar, zoals de Encyclopedia Britannica opmerkt, "verzette hij zich tegen elke beslissende verschuiving naar privé-eigendom en het gebruik van vrije-marktmechanismen."
Pizza Hut-reclame
Het valse verhaal portretteert Gorbatsjovs hervorming als te weinig, te laat. De stimulans van de openstelling van de markten bleek te groot om de programma's op koers te houden. De Sovjet-Unie implodeerde en alles viel in duigen - inclusief het fortuin van Gorbatsjov, die zelfs een reclamespot voor Pizza Hut in Rusland maakte.
Gelukkige mislukking
Gorbatsjov wordt herinnerd als een leider met goede bedoelingen die de mist ingingen. Het echte verhaal is anders. Hij moet niet herinnerd worden voor zijn rol in de ondergang van het communisme, maar voor zijn gelukkige mislukking om het communisme aan de macht te houden.
Perestrojka moest het socialisme socialistischer maken
Op het hoogtepunt van zijn prestige in 1987 bracht Michail Gorbatsjov zijn bestseller Perestroika, New Thinking for Our Country and the World, uit in alle grote talen. In zijn boek benadrukt hij dat perestrojka niet bedoeld was om het socialisme te verslaan, maar om het te verfijnen - om het socialistischer te maken. Hij hoopte het centraal geplande communisme in Sovjet-stijl om te vormen tot een meer geavanceerde marxistische decentralisatie die zelfsturend socialisme werd genoemd. Het zou resulteren in meer socialisme, niet minder. Sterker nog, hoe meer hij aandrong op zijn socialistische doelstellingen, hoe meer het optimistische Westen beweerde dat de hervormingen marktgedreven waren en Westerse deuren, publiciteit en hulp openden.
Lees ook: 5 tekenen dat communisme opkomt onder jongeren
Kosmetische herschikking
Gorbatsjov zou negatief herinnerd moeten worden als een mislukt leider die er niet in slaagde zijn socialistische revolutie te doen zegevieren. Zijn mislukking om perestrojka te implementeren is te wijten aan zijn tweede grote beleidsmislukkingen, die even desastreus was. Aan de laatste Sovjetleider wordt de ontbinding van de Sovjet-Unie toegeschreven, hetzij door opzet, hetzij door een blunder. Zijn herstructureringsplan was echter niet gericht op het einde van het regime, maar slechts op een kosmetische herschikking waardoor het kon blijven voortbestaan ondanks de economische catastrofe waarmee het werd geconfronteerd.
Gorbatsjov gebruikte bruut geweld tegen Litouwse onafhankelijkheid
Terwijl Gorbatsjov vrijheid en democratie predikte voor allen onder het communistische juk, was de realiteit heel anders. Toen Litouwen zijn onafhankelijkheid wilde herwinnen, toonde hij zijn ware aard door zich daartegen met dreigementen en bruut geweld te verzetten. De Sovjet-meester erkende inderdaad de verlangens van het Litouwse volk niet. Velen in het Westen doorzagen echter de manoeuvre. In 1990 organiseerde de Vereniging voor de Verdediging van Traditie, Familie en Eigendom (TFP) een wereldwijde petitieactie die opriep tot de vrijheid en onafhankelijkheid van Litouwen. De massale actie leverde 5,2 miljoen handtekeningen op, die in 1993 in het Guinness Book of Records werden erkend als de grootste petitie in de geschiedenis (blz. 477-78).
Confrontatie met tanks
De steun van zoveel mensen in het Westen moedigde de Litouwers aan om zich te verzetten en hun onafhankelijkheid op te eisen, zelfs tot het punt waarop ze in de straten de confrontatie met tanks aangingen. De maatregelen van de Sovjet-Unie om Litouwen onder haar juk te houden, ontmaskerden het regime en leidden uiteindelijk tot de ondergang ervan. De mensen zagen de tegenstrijdigheid van een leider die vreedzame Litouwse demonstranten met zijn tanks verpletterde, terwijl hij in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst nam.
Gorbatsjov was veel populairder in het Westen dan in Rusland
Als de figuur van Gorbatsjov moet worden herinnerd, laat hem dan worden erkend als iemand die ernaar streefde de Sovjet-Unie socialistischer te maken, niet minder. Hij was veel populairder in het Westen dan in Rusland. Na zijn val werd hij overladen met geschenken en prestige van het liberale establishment. Het Westen moet vooral zijn mislukking toejuichen om de programma's uit te voeren die een "derde weg"-model zouden hebben geboden voor de wereld om zelfsturend socialisme te omarmen. De ideologen van links zagen in perestrojka de verwezenlijking van een nieuw soort socialisme. Toen het mislukte, werd links gedemoraliseerd.
Morele regeneratie
De wereld betaalt nog steeds de prijs voor de chaos die er het gevolg van was. Wat het Westen en Rusland toen en nu nodig hebben is een morele regeneratie. Michail Gorbatsjov moet worden herinnerd als de slechte man die hij was, niet zoals het optimistische en onberouwvolle Westen zich hem voorstelde te zijn.
Dit artikel is een vertaling van "Remembering Mikhail Gorbachev As He Was, Not as the Optimistic West Imagined Him to Be" en verscheen eerder op tfp.org.
Laatst bijgewerkt: 23 november 2023 13:00