Wat is cultuur? Alles wat de menselijke geest verbetert
Wat is cultuur? Mensen beantwoorden deze vraag op veel verschillende manieren. Sommigen laten zich inspireren door de filologie, anderen door allerlei filosofische en sociale systemen. Er zijn zoveel tegenstrijdigheden ontstaan rond de definitie van cultuur, en het verwante woord "beschaving" geeft zoveel tegenstrijdigheden dat internationale congressen van geleerden en professoren speciaal bijeen zijn gekomen om de betekenis ervan te bespreken. Na zoveel discussie komt het vaak voor dat er geen overeenstemming wordt bereikt.
De betekenis van cultuur
In deze korte lezing kunnen wij niet ingaan op de stellingen en argumenten van de verschillende stromingen. Evenmin kunnen we onze stelling uiteenzetten en rechtvaardigen en ons vervolgens richten op de katholieke cultuur. Wel kunnen we de talloze betekenissen van het woord "cultuur", zoals die door volkeren, sociale klassen en denkrichtingen worden uitgedrukt, serieus in ogenschouw nemen en laten zien wat zij gemeen hebben. Zo is een fundamenteel en onveranderlijk element van het begrip "cultuur" dat het altijd gaat om de verbetering van de menselijke geest.
Het doel van cultuur
De kern van deze verbetering is het idee dat elke menselijke geest kwaliteiten heeft die ontwikkeld kunnen worden en gebreken die ingeperkt kunnen worden. Verbetering heeft dus twee aspecten: een positieve, het laten groeien van het goede, en een negatieve, het snoeien van het slechte.
Dit beginsel verenigt de vele huidige denk- en denkwijzen over cultuur. Zo zijn we het er allemaal over eens dat een universiteit, een muziekconservatorium of een theaterschool culturele instellingen zijn. We kunnen dit zelfs uitbreiden tot clubs die zich bezighouden met schaken of postzegels verzamelen. Al deze entiteiten of sociale groepen hebben direct of indirect tot doel de geest van mensen te verbeteren.
Lees ook: Andreas Kinneging: indrukwekkende kritiek op moderne cultuur
De niet-vanzelfsprekendheid van cultuur
Evenzo kunnen we ons een universiteit of een andere culturele instelling voorstellen die de cultuur tegenwerkt wanneer zij door haar fouten de geesten misvormt. Sommige scholen worden bijvoorbeeld gedreven door een overdreven enthousiasme voor techniek, zodanig dat ze minachting inboezemen voor alles wat filosofisch of artistiek is. Iemand die op die manier is opgeleid, aanbidt de mechanica als hoogste waarde en maakt die tot het enige interessegebied van de ziel. Een student die alle zekerheid die niet gebaseerd is op het laboratoriumbewijs ontkent en alles wat mooi is minachtend afwijst, heeft ongetwijfeld een verwrongen geest.
Cultureel misvormd
Even cultureel misvormd is iemand die gedreven wordt door een mateloze filosofische honger, die elke waarde ontkent aan muziek, kunst, poëzie of bescheidener activiteiten die ook intelligentie en cultuur vereisen, zoals mechanica. We kunnen zeggen dat universiteiten die hun studenten vormen met zulke valse richtlijnen anti-culturele actie of een nepcultuur bevorderen.
Schermen, bijvoorbeeld, wordt erkend als een oefening van enige culturele waarde omdat het fysieke behendigheid, levendigheid en elegantie veronderstelt. Het gezond verstand is echter niet bereid om het culturele karakter te erkennen van boksen, dat iets vernederends heeft voor de geest omdat het gezicht getroffen wordt door flinke en brute slagen. Het huidige taalgebruik omvat het verbeteren van de ziel in het begrip cultuur in al deze betekenissen en vele andere.
Cultuur en onderwijs
Op het eerste gezicht is het onderscheid tussen onderwijs en cultuur als algemeen begrip minder duidelijk. Als we de zaken echter goed analyseren, zien we dat dit onderscheid bestaat en op een solide basis berust. Van iemand die veel leest, wordt gezegd dat hij zeer gecultiveerd is in vergelijking met een ander die weinig leest. Tussen twee fervente lezers wordt degene die het meest gelezen heeft het meest beschaafd geacht.
Onderwijs heeft tot doel de geest te verbeteren. Iemand die meer leest, wordt dus ook meer ontwikkeld geacht (behalve als er redenen zijn om het tegendeel te beweren). Sommige mensen kunnen zich dus vergissen door onbedoeld begrippen te vereenvoudigen en cultuur af te meten aan het aantal gelezen boeken. Dat is apert verkeerd, want lezen wordt niet afgemeten aan de kwantiteit, maar aan de kwaliteit van de gelezen boeken. Het hangt af van de eigenschappen van de lezers en hoe zij lezen.
Het cruciale onderscheid
Met andere woorden, lezen kan in theorie mensen opvoeden door hen goed geïnformeerd te maken. Zo kan een belezen en goed opgeleid persoon op de hoogte zijn van vele feiten of wetenschappelijke, historische of artistieke concepten. Diezelfde persoon kan echter veel minder gecultiveerd zijn dan iemand met een minder informatieve achtergrond.
Zo wordt het onderscheid tussen onderwijs en cultuur duidelijk. Onderwijs verbetert de geest alleen in de grootst mogelijke mate wanneer het gevolgd wordt door grondige assimilatie als gevolg van nauwkeurige reflectie. Wie weinig leest maar veel assimileert, is dus beter opgeleid dan wie veel leest maar weinig assimileert. Een museumgids bijvoorbeeld is over het algemeen zeer goed op de hoogte van de voorwerpen die hij de bezoekers laat zien. Hij is echter vaak niet erg gecultiveerd, omdat hij zich beperkt tot het onthouden van informatie en niet probeert deze te assimileren.
Hoe is cultuur te verwerven?
Alles wat wij met onze zintuigen of intellect aangrijpen, beïnvloedt de krachten van de ziel. Afhankelijk van het geval kunnen wij ons meer, minder of zelfs geheel van dit effect bevrijden, maar als zodanig heeft alles wat wij aangrijpen de neiging invloed op ons te hebben. Zoals gezegd bestaat cultuur uit het positief cultiveren van die dingen die de geest versterken en het negatief beteugelen van die dingen die hem misvormen.
Natuurlijk is nadenken het belangrijkste middel om de geest te verbeteren. Een man van cultuur moet veel meer een denker zijn dan een boekenwurm of een levende opslagplaats van feiten, data, namen en teksten. Voor deze denker is de werkelijkheid het voornaamste boek dat hij voor ogen heeft; hij is zijn eigen meest geraadpleegde auteur. Andere auteurs en boeken zijn kostbare maar ondergeschikte elementen.
Waarneming en intellect
Maar alleen nadenken is niet genoeg. Wij zijn geen zuivere geesten. Door een affiniteit die niet slechts conventioneel is, bestaat er een verband tussen de superieure werkelijkheden die wij met ons intellect beschouwen en de kleuren, geluiden, vormen en geuren die wij via onze zintuigen vatten. Onze culturele inspanning is pas compleet als we via de zintuigen ons hele wezen doordrenken met de waarden die ons intellect heeft overwogen. Zang, poëzie en kunst hebben precies dit doel. Inderdaad, door een nauwkeurig en superieur samenspel met het schone (indien goed begrepen) wordt de ziel volledig doordrongen van waarheid en goedheid.
Bovenstaand artikel is ontleend aan een lezing uit 1954 van Prof. Plinio Corrêa de Oliveira aan het Jezuïeten Seminarie van São Leopoldo, Brazilië. Het is enigszins aangepast voor publicatie en verscheen eerder op TFP.org
Laatst bijgewerkt: 9 november 2022 16:16