Hoe het gezond verstand te bewaren in de coronacrisis
Het is januari 2022. Minister-president Rutte heeft zojuist samen met minister van Verkeer Koos Spee nieuwe maatregelen aangekondigd die de honderden verkeersslachtoffers van het vorige jaar moeten terugdringen.
Verkeersgevaar
Reizen mag alleen nog met toestemming van het ministerie. De maximumsnelheid wordt teruggeschroefd naar 30 kilometer per uur. Verplichte maandelijkse rijvaardigheidsexamens. Draaiende camera en microfoon in alle auto’s. Op straat draagt iedereen helm en fluorescerende kleding. Alleen samen krijgen we het verkeersgevaar eronder!
Middel en kwaal
Gekheid natuurlijk, maar de lezer zal begrijpen dat het om een analogie met de huidige coronacrisis gaat. De overtrokken maatregelen om een relatief gering aantal doden te voorkomen, met grote gevolgen voor de economie en de psychische en mentale gezondheid van mensen. Veel mensen zijn al tot de conclusie gekomen dat het middel véél erger is dan de kwaal.
Algemeen welzijn
Wat geheel uit het oog is verloren is het algemeen belang van onze samenleving. Daaronder vallen democratische grondrechten, goed onderwijs, een florerende economie, vrije, sociale interactie, en het vrij uitoefenen van godsdienst. De overheid is verantwoordelijk voor het waarborgen van het algemeen belang. Maar deze noodzakelijke voorwaarden voor het algemene welzijn van Nederland zijn opzij geschoven in een irrationele poging om een onbekend aantal griepdoden te voorkomen. Hoeveel doden zullen de maatregelen zelf veroorzaken? Hoeveel psychisch leed? Waarom is er nooit een goede afweging gemaakt van de verhouding tussen remedie en kwaal?
Lees ook ons nieuwste manifest over corona en het verraad aan het Westen
Maatregelen zonder morren
Een andere belangrijke vraag is waarom het grootste deel van onze bevolking de maatregelen zonder morren slikt. De meeste mensen zullen toch begrijpen dat maatregelen die onze samenleving ernstig ontwrichten terwijl het positieve gezondheidseffect beperkt is, op z’n zachtst gezegd onrechtvaardig zijn. Waarom zijn coronacritici toch in de minderheid? Waarom ondergaat de Nederlandse bevolking de vrijheid beperkende maatregelen gedwee?
Massavorming
Mattias Desmet, professor klinische psychologie aan de Universiteit Gent, geeft een fascinerend antwoord op de vraag waarom mensen de maatregelen gewillig aanvaarden, in een gesprek op online platform De Nieuwe Wereld. Volgens hem is er sprake van ‘massavorming’. Dat is een proces waarin een uiteengevallen, individualistische bevolking samenhang ontdekt in een gemeenschappelijke strijd tegen een ‘vijand’ die hun voorgehouden wordt. Door het aangaan van de strijd vormt men weer een collectief, wat beantwoordt aan de diepe menselijke drang tot samenzijn. Ook worden menselijke angsten die voorheen onbestemd aanwezig waren in de samenleving door de gezamenlijke vijand heel concreet en daardoor mentaal beter beheersbaar.
Verblind door gevaar
Tegelijk zorgt deze massavorming voor vernauwing van het bewustzijnsveld. Alleen het virus en de bestrijding ervan zijn nog van belang; al het overige verdwijnt – letterlijk – uit het zicht. Het gedeelde maatschappelijke verhaal wordt boven alles verheven en immuun voor kritiek. Er wordt alleen nog geluisterd naar experts die het narratief bevestigen en de urgentie aanjagen, terwijl alternatieve opinies zonder rationele overweging aan de kant worden geschoven. We zijn verblind door het gevaar en zien de ernstige gevolgen van de maatregelen niet meer. Als schapen die alleen nog oog hebben voor de naderende wolf en blind de afgrond inrennen.
Lees ook ons nieuwste manifest over corona en het verraad aan het Westen
Massavorming door propaganda
Deze beschouwing is overigens niet nieuw. De katholieke denker professor Plinio Corrêa de Oliveira beschreef in zijn boek ‘Revolutie en Contrarevolutie’ (1959) ook al het proces van massavorming als gevolg van revolutionaire propaganda. “Propaganda standaardiseert zogezegd alle zielen, neemt hun eigenaardigheden weg, en bijna hun eigen leven. Zelfs de psychologische en gedrag-gerelateerde verschillen tussen de seksen worden zo veel mogelijk verminderd. Het gevolg is dat het volk, dat naar zijn wezen een grote familie van verscheidene, maar harmonieus samenwerkende zielen is, die zich scharen om wat zij gemeenschappelijk hebben, verdwijnt, en dat in zijn plaats de massa verrijst, met zijn grote lege, collectieve en willoze ziel.”
Gebrek aan zingeving
Het meest fascinerende in het verhaal van Mattias Desmet is zijn stelling dat een dergelijke massavorming vaak ontstaat in een maatschappelijk klimaat dat verzadigd is van gebrek aan zingeving. In het westen is dat ontstaan uit een ideologie die met de Verlichting opgekomen is en nu zijn doorbraak beleeft, namelijk een volledig mechanistisch mens- en wereldbeeld. Daarin valt de gehele mens, met lichaam en bewustzijn, te herleiden tot een biochemisch proces. De werkelijkheid is niet meer dan willekeurig botsende deeltjes. Het menselijk bestaan is volgens dit wereldbeeld geheel zinloos, d.w.z. het leven heeft objectief gezien geen enkel doel, richting of betekenis.
Gezondheid als voorwaarde
In onze samenleving zijn heel veel mensen gevangen geraakt in dit wereldbeeld. Dat wordt geïllustreerd door een groot onderzoek in 2017 dat liet zien dat meer dan 80% van de Nederlanders gezondheid ziet als de belangrijkste voorwaarde voor een goed leven. Belangrijker zelfs dan een goed huwelijk, vrijheid of controle over het eigen leven. Waarom is nu juist gezondheid voor veel mensen het allerbelangrijkste?
Geen antwoord op lijden
Ziekte en lijden is bij uitstek iets dat de mens overkomt en waarover hij geen controle heeft. Toch is het een natuurlijke, menselijke neiging om het doel te willen weten. In het christendom hebben ziekte en lijden een doel en een betekenis – sterker nog, zonder lijden is er geen waarlijk geluk mogelijk. Maar het mechanistische mens- en wereldbeeld heeft geen antwoord op ziekte en lijden. Het kan er geen enkele betekenis aan geven. Ziekte en lijden wordt dus, naast een kwaad dat het leven beperkt, in onze tijd ook als zinloos en betekenisloos ervaren. Het wordt daardoor ondraaglijk en moet koste wat het kost voorkomen worden. De obsessie met gezondheid in Nederland is voor een groot deel hieruit te verklaren.
Vatbaar voor massavorming
Het mechanistische wereldbeeld zorgt ervoor dat veel mensen in hun leven een diep gevoel van zinloosheid ervaren. Het leven heeft geen richting, geen betekenis, geen doel waarnaar je kunt streven. Er wordt niets van de mens gevraagd. Door het ontbreken van een fundamentele richting in het bestaan zijn veel mensen volgens professor Desmet juist vatbaar voor het proces van massavorming. Want dan is er ineens weer richting, een doel en motivatie voor een persoonlijk streven naar iets hogers dan zijzelf. Mensen kunnen hun eigen zinloze bestaan ontstijgen, al is het dan maar tijdelijk en is het doel niet hoger dan de volksgezondheid.
Lees ook ons nieuwste manifest over corona en het verraad aan het Westen
Iets heiligs
Wat is dan die zingeving die de mens nodig heeft om uit de massahypnose te breken en de wereld weer zonder angst tegemoet te treden? Opmerkelijk genoeg is het juiste antwoord te lezen in Het Parool, in een column van Rosanne Hertzberger, microbioloog en schrijfster. De titel van de column is veelzeggend: Staphorst is jaloersmakend. Nadat een kerkelijke gemeente in Staphorst negatief in het nieuws was geweest na een vermeend massale kerkdienst tijdens de lockdown, beschrijft Hertzberger het gevoel dat ze kreeg: “Ergens was het jaloersmakend dat er iets zo belangrijk in hun leven was, iets heiligs, iets wat boven alles ging, waarvoor het noodzakelijk was om ook in coronatijden ergens lijfelijk op te komen dagen.”
Transcendentie
Dat ‘iets wat boven alles gaat’ is waar het om gaat. De ultieme focus van gelovigen ligt niet op het voorkomen van ziekte, lijden en dood. Hun blik richt zich op het hogere, wat in de christelijke traditie ‘transcendentie’ (overstijging) genoemd wordt. Tijdens de grote pandemieën van de Middeleeuwen (waarnaast het coronavirus in het niet valt!) zorgde de Kerk ervoor dat gelovigen niet in wanhoop raakten, door prudente maatregelen te nemen en zieken te verplegen maar vooral door mensen troost en uitzicht op het hiernamaals te bieden. Daardoor werd het lijden dragelijk.
Gezond verstand
Dit perspectief is de werkelijke voorwaarde voor ontsnapping aan angst en massavorming. Een fundamenteel geloof in God zorgt voor verruiming van het bewustzijnsveld waardoor ziekte naar de achtergrond verdwijnt als slechts één van de uitdagingen van het leven. Zo wordt de vrees voor het coronavirus beheersbaar. In plaats van angst kan gezond verstand weer regeren. En alleen dan is een objectieve analyse over het coronavirus en de diepgaande gevolgen van de maatregelen mogelijk.
Laatst bijgewerkt: 3 januari 2024 06:28