Bron afbeelding: Wikimedia Commons / Andrew Shiva.
Hoe links vrijheid in tirannie veranderde
Ryszard Legutko weet wat vrijheid is. Hij heeft een gebrek aan vrijheid ervaren toen zijn geboorteland Polen onder het communisme gebukt ging en de staat alles controleerde. Hij voelde de opwinding van de bevrijding toen de geketende natie in 1989 werd bevrijd.
De tirannie van links
En nu voelt hij de verstikkende tentakels van ideologen die de vrijheid verkondigen maar die in feite “de tirannie van links” ter wereld helpen, zoals hij het noemt, en de vrijheid onderdrukken. In zijn boek, The Cunning of Freedom: Saving the Self in an Age of False Idols, onderzoekt de geleerde Poolse filosoof de betekenis van vrijheid en het misbruik ervan. Het boek kon niet actueler zijn; denk maar aan de huidige politieke chaos.
Vrijheid is sluw
Vrijheid is sluw, omdat zij zich op vele manieren presenteert. Sommigen beschouwen haar slechts als een gebrek aan dwang (negatieve vrijheid), terwijl anderen haar zien als een middel om de onstuimige hartstochten te beheersen (positieve vrijheid). De moderniteit vertegenwoordigde de voortdurende spanning tussen deze twee klassieke begrippen. Hierdoor definiëren de meeste mensen vrijheid, vandaag de dag, positief; als een systeem van absolute gelijkheid om alles te doen wat men wil, wat negatief beperkt wordt door de rechten van anderen die gerespecteerd en onaangetast moeten blijven. Een dergelijke definitie verarmt de vrijheid en stelt haar in dienst van eigenbelang en zelfbevrediging. Deze bereidt de vernietiging van vrijheid door de postmoderniteit voor, die leidt tot wat de auteur de “minimale zelf” noemt. Zonder echte vrijheid komen mensen dan terecht in een verslavende wereld van onwerkelijkheid en fantasie.
Lees ook: World Economic Forum: drijf de prijs van olie en gas op, versnel de energietransitie
Vrijheid is tegenwoordig bandeloosheid
Prof. Legutko's analyse is een hoognodige blik die verder kijkt dan de vrijheid die in de oppervlakkige cultuur van vandaag gereduceerd is tot platitudes en slogans. Zo is vrijheid tegenwoordig doen wat men wil, wanneer, en waar dan ook. Het betekent leven in het eeuwige heden met veronachtzaming van het verleden, zonder zich zorgen te maken over de toekomst. De auteur beschrijft de filosofische aanval op het vrijheidsbegrip van de moderniteit, die de vrijheid vaak tegen zichzelf gebruikt. Het belangrijkste is dat hij valse opvattingen over vrijheid ontmaskert, die een verkapte aanval op de Westerse beschaving en de Kerk zijn. Moderne filosofen vallen de vrijheid aan door de vrije wil te onderdrukken en de heerschappij van de lagere instincten te aanbidden. Postmoderne denkers gaan nog verder door de werkelijkheid, de logica en alle interne structuren die de opmars naar het nihilisme verhinderen te haten.
Een rijke erfenis die hersteld moet worden
Het boek bevat echter niet enkel kritiek. De auteur beschrijft de prachtige bijdrage van het christendom aan de werkelijke bevrijding van de mens. Dit perspectief is waarom zijn boek zo belangrijk is. Hij herstelt de klassieke opvatting dat vrijheid een regime van zelfdiscipline is dat een mens in staat stelt vrij van de tirannie van de hartstochten te leven. Hij bouwt voort op deze klassieke notie en presenteert de grote aantrekkingskracht van de vrijheid; het faciliteren van een leven vol waarheid en schoonheid. De mensen van vandaag zouden er goed aan doen hun leven dienovereenkomstig in te richten. Zij zouden een grotere vrijheid ervaren. Deze concepten zijn, gelukkig, niet slechts verzinsels van de auteur. Zij maken deel uit van de rijke erfenis van het katholieke denken, gebaseerd op de menselijke natuur en de goddelijke wet. Zij behoorden tot de enorme metafysische infrastructuur die de meeste pre-moderne mensen als vanzelfsprekend beschouwden. Het wordt duidelijk hoeveel er verloren is gegaan...en hoeveel er heroverd moet worden als het Westen ooit weer herstellen wil.
Verheffing van de ziel boven het lichaam
Een centraal concept voor ware vrijheid is dat individuen alleen meester over zichzelf zijn wanneer zij geleid worden door wat het beste is in de menselijke natuur: de ziel. De ziel dient dus als baken, dat gebruik maakt van verheven idealen, rede, logos, metafysica en morele normen, om het individu in de richting van het goede, ware en schone te sturen en uiteindelijk, met genade, in de richting van God. Prof. Legutko beweert dat het verlangen om de ziel voorrang te geven boven het lichaam “een spectaculaire ontwikkeling van gemeenschappen, instellingen en levenswijzen” in het middeleeuwse Christendom inspireerde. Het bewees dat “leven volgens de ziel niet alleen mogelijk was, maar ook de moeite waard om na te streven.” Deze zorg voor de “gezondheid van de ziel” vormde het fundament van een beschaving die de volledige ontwikkeling en heiliging van het individu bevorderde; het diende als basis voor sociale harmonie en rijke cultuur.
Het klassieke begrip van schaamte
Hoewel het geen hoofdpunt is, is de behandeling door de auteur van het klassieke begrip van schaamte bijzonder mooi. Het bouwt voort op de notie dat de ziel het lichaam bestuurt. De auteur merkt op dat schaamte “de reactie is van de verhevener elementen van de menselijke natuur op het binnendringen van haar lagere instincten”. Het gevoel van schaamte werd ondersteund door “de dragers van de ziel- religie, metafysica, en de ethiek van de deugd.” Zo werd de orde dus gehandhaafd: “We voelden ons beschaamd wanneer we iets deden of zeiden dat in strijd was met deze hoge normen, en wanneer we wisten dat we door iets te doen of te zeggen toegaven aan verleidingen, zwakheden of moreel dubieuze verlangens.” Toen die orde eenmaal omvergeworpen was, ontstond de slavernij van vulgariteit, pornografie, seksualisering en andere taboes die de huidige anti-cultuur domineren.
Lees ook: De kwestie is nooit de kwestie - de ware kwestie is revolutie
Aanvallen op ware vrijheid
De brute aanval van de moderniteit op deze vrijheid bestond uit voortdurende aanvallen op de verheffing van de ziel boven het lichaam. Zij trachtte vooral de metafysische grondslag te vernietigen die deze besturing van de ziel mogelijk maakt. Daarom beweerde Nietzsche bijvoorbeeld dat “de ziel en haar verheven idealen een schijnvertoning waren; een pure fantasie die het leven vijandig gezind was”. Moderne filosofen hanteerden allerlei formules om het wegstrepen van sociale, morele en religieuze normen te rechtvaardigen in naam van een vrijheid die steeds meer ongrijpbaar werd. Hun postmoderne opvolgers gingen nog verder door de notie van zijn en zelf te verkleinen en daarmee de wil en alle zekerheden te ondermijnen. Prof. Legutko laat zien hoe dit proces leidt tot “de tirannie van links” die hij later in zijn bevrijde Polen ontdekte. Hij was verbijsterd dat de huidige orde van politieke correctheid en identiteitspolitiek een ‘Brave New World’ creëert die echte vrijheid moeilijk zal maken.
Legutko's boek is belangrijk
The Cunning of Freedom is een belangrijk boek omdat het door de duisternis van de hedendaagse, oppervlakkige noties van vrijheid heen prikt. De auteur legt de gevaren bloot van de huidige koers. Zijn positieve behandeling van het thema geeft de lezer echter een bevrijd gevoel. Het boek stelt mensen bloot aan transcendentale waarheden die al lang geleden opgegeven zijn in onze postmoderne woestenij. Dit perspectief is voor iedereen toegankelijk. Zo wijst de auteur een metafysisch pad aan waarop de postmoderne mens die waarheid zou kunnen vinden die hem bevrijden zal.
Dit artikel is een vertaling van "How Liberals Turned Freedom into Tyranny" en verscheen eerder op returntoorder.org.
Laatst bijgewerkt: 23 november 2023 15:10