Weet de nieuwe Leo de wolven te verjagen?
In iets meer dan twee weken tijd heeft de Kerk, die in een diepe crisis leek te verkeren, een onverwachte vitaliteit laten zien, die haar goddelijke oorsprong en de voortdurende hulp van de Heilige Geest aantoont.
De liberale media hebben met genoegen benadrukt dat ondanks het populistische en moderniserende pontificaat van wijlen paus Franciscus, de voortdurende aftakeling van de religieuze praktijk binnen de katholieke kerk niet is gestopt, evenmin als de sluiting van kerken als gevolg van de voortdurende daling van het aantal priesterwijdingen, een overeenkomstige daling van de inkomsten voor het onderhoud van haar liturgische en charitatieve activiteiten, en erger nog, de interne strijd die is ontstaan door de “openheid” van de Argentijnse paus. Deze analisten voorspelden dat de grote instelling die de westerse cultuur en beschaving heeft gevormd en met haar gedachtegoed de hele wereld heeft beïnvloed, in de vergetelheid zou verdwijnen...
De wereld houdt de adem in
Dat is niet het geval gebleken! Het samenkomen van meer dan honderd staatshoofden voor de begrafenis van Franciscus en de aanwezigheid in Rome van meer dan 1500 journalisten om verslag te doen van de algemene congregatie van het College van Kardinalen, het conclaaf en de verkiezing van de nieuwe paus trokken de aandacht van miljoenen katholieken en niet-katholieken op alle vijf continenten. In hun ogen verscheen de duizendjarige instelling, gesticht door Jezus Christus, in de glorie van haar beste dagen. En zij waren gefascineerd.
Hoe het Vaticaan zelfs seculiere leiders in vervoering brengt
De Boliviaanse schrijver José Andrés Rojo verwoordde het treffend in het linkse dagblad El País uit Madrid:
"Elke leek die dit proces van dichtbij meemaakt, wordt verblind door de protocollen die het regelen. De nauwgezette tijdsindeling, de zorgvuldige indeling van figuren, ruimtes en kleuren, de gewaden van de hoofdrolspelers, de mondelinge informatie, het spektakel. ... De leiders van de nieuwe orde haastten zich naar het Vaticaan om te leren van de katholieke kerk. Niet dat zij geïnteresseerd zijn in de preken of theologische beschouwingen, noch in de geboden; wat zij willen begrijpen is hoe de prachtige ceremonies functioneren. En zo te leren hoe zij de genegenheid van de kudde kunnen winnen en haar emoties kunnen prikkelen om haar naar dat nieuwe gouden tijdperk te leiden dat zij zo nadrukkelijk beloven."1
Een explosieve mix in het conclaaf: culturen, ego’s en theologieën
Vierentwintig uur lang waren de ogen van de hele wereld gericht op de meeuw die trots stond bij het kleine schoorsteentje, geplaatst door Vaticaanse werknemers. Uit die pijp zou de rook opstijgen - zwart of wit – die het resultaat zou aangeven van de mysterieuze stemmen achter de meest aristocratische verkiezing in de huidige gedemocratiseerde wereld.
Aan het conclaaf namen 132 kardinalen deel – grotendeels door de overleden paus benoemd op basis van nogal willekeurige criteria. Velen van hen hadden elkaar nauwelijks ontmoet, laat staan leren kennen, aangezien de periodieke consistories - de officiële bijeenkomsten van kardinalen- zoals die vroeger plaatsvonden, al enige tijd niet meer waren gehouden. Een bijkomende moeilijkheid was dat de kardinalen afkomstig waren uit 77 landen, met sterk uiteenlopende culturen en pastorale belangen. Dat deed vermoeden dat het kiezen van een nieuwe paus – die de instemming van ten minste tweederde van dit bonte en verdeelde college zou moeten krijgen – een langdurig proces zou worden. De verschillen binnen het kiescollege werden verder versterkt door theologische tegenstellingen: aan de ene kant progressieve prelaten, die hoopten op een voortzetting van de avontuurlijke ‘paradigmaverschuiving’ van paus Franciscus; aan de andere kant degenen die zijn openheid voor de Zeitgeist zagen als een verraad aan de kern van het evangelie. Niet weinig waarnemers achtten dan ook de mogelijkheid van een schisma reëel.
Sneller dan verwacht: verrassende witte rook
Opnieuw werden alle verwachtingen gelogenstraft. In slechts vier stemrondes werd de 267ste opvolger van Sint-Petrus gekozen. De kardinaal-aartsbisschop van Algiers, een ultraprogressieve prelaat, verklaarde dat er na een eerste moment van “uiting van verschil” in de stemming “al snel een enorme unanimiteit” was. Volgens hem had de stemming zelfs “eerder kunnen eindigen”,2
wat erop wijst dat kardinaal Robert Vincent Prevost bij de derde stemronde bijna de vereiste gekwalificeerde meerderheid had bereikt. Een keuze die haaks stond op de voorspellingen van de bookmakers én op de stille hoop van wie verlangden naar een opvolger die het avontuur van Bergoglio zou voortzetten. Zij droomden van een paus die de katholieke Kerk verder zou losmaken van haar westerse identiteit om haar te richten op het mondiale Zuiden.
De hoop op evenwicht
Uit voorzichtigheid – en, naar we hopen, ook onder inspiratie van de Heilige Geest – koos het College van Kardinalen voor iemand die onbekend was bij het grote publiek. Een figuur die de Kerk kon verenigen, na jaren van verdeeldheid over de pastorale koers en de autoritaire stijl van paus Franciscus. Iemand die opnieuw richting kon geven aan de gelovigen en hun geweten kon verlichten te midden van de huidige geopolitieke chaos. Een persoon die precies de eigenschappen belichaamde die kardinaal Timothy Dolan voor ogen had, toen hij tegen NBC zei, vlak voordat hij in New York aan boord van zijn vliegtuig stapte:
"Ik hoop op iemand met de kracht, overtuiging en standvastigheid van Johannes Paulus II. Iemand met het intellect van paus Benedictus. En met het hart van paus Franciscus… iemand met zijn stijl: die warmte, dat hart, die glimlach, die goedheid, die omhelzing. Maar misschien ook met een vleugje Johannes Paulus en Benedictus als het gaat om duidelijkheid in de leer, verfijning van de traditie van de kerk, en de gave om in de schatten van het verleden te graven — om ons te herinneren aan wat Jezus nú van ons vraagt."
Een paus met stijl en ernst
De verfijning van de tradities van de Kerk vond een waardige voortzetting toen Leo XIV voor het eerst op het balkon verscheen. Zijn verschijning liet niets te wensen over voor wie houdt van de pracht en praal van het pausdom: de mozzetta en geborduurde stola, het gouden pectorale kruis, het processiekruis – alles was aanwezig. Geen persoonlijke improvisatie, maar een uitgeschreven rede, in sobere bewoordingen en met uitgesproken religieuze toon. Hij richtte zijn missie op de verkondiging van de verrezen Christus, en legde zijn Petrusambt kinderlijk in de handen van Maria.
Die mariale toewijding bevestigde hij de volgende dag met een onverwacht bezoek aan het heiligdom van Onze-Lieve-Vrouw van Goede Raad in Genazzano. Daar bevindt zich het inspirerende, oosters getinte fresco dat – volgens overlevering – door engelen vanuit Albanië naar de rand van Rome werd gebracht. Het is het geestelijk hart van de mariale devotie binnen de Orde van Sint-Augustinus, waartoe ook de nieuwe paus behoorde.
Jezus als vergeten vreemdeling
Ook zijn eerste preek als paus – uitgesproken tot de kardinalen in de Sixtijnse Kapel – was een oproep om ons af te vragen wat Jezus vandaag van ons vraagt. Bij zijn toelichting op het evangeliefragment over de belijdenis van Petrus benadrukte Leo XIV dat dit plaatsvond in een context die sterk lijkt op de onze: een wereld die Jezus ziet als een irrelevante of hooguit merkwaardige figuur. Een wereld die hem zonder aarzeling verwerpt of uitwist zodra zijn aanwezigheid ongemakkelijk wordt.
Anderen, zo vervolgde hij, volgen Jezus zolang het geen risico of ongemak met zich meebrengt. Maar zij zien hem enkel als mens – en zullen hem, wanneer het moeilijk wordt, verlaten zoals tijdens de Passie: teleurgesteld en zwijgend.
Volgens de nieuwe paus zijn deze houdingen vandaag nog altijd springlevend. Ze keren terug, soms in andere bewoordingen, maar met dezelfde kern, ook bij gedoopten. Zelfs onder hen zijn er die Jezus reduceren tot een charismatisch leider of morele superheld – en die, ondanks uiterlijke vroomheid, in de praktijk leven alsof God niet bestaat.
Weg met het naïeve optimisme
Deze visie op de staat van de mensheid staat in scherp contrast met het opgewekte optimisme dat het Tweede Vaticaans Concilie kenmerkte. Toen ging men ervan uit dat de mensheid zich steeds meer in de richting van evangelische waarden bewoog. Veroordelingen en banvloeken leken overbodig geworden; een positieve verkondiging van het evangelie zou voortaan volstaan. Het beeld van de strijdende Kerk maakte plaats voor dat van een pelgrimerende Kerk: een Kerk die samen met de wereld onderweg is naar een toekomstig koninkrijk – al blijft onduidelijk of dat zich in deze wereld zal voltrekken, of pas in de volgende.
Van dat optimistische mensbeeld is bij de nieuwe paus niets terug te vinden. Geconfronteerd met een mensheid die Christus veracht, negeert of reduceert tot iets banaals, roept hij op tot een hernieuwd getuigenis van het vreugdevolle geloof in Christus, de Verlosser. Net als Petrus nodigt hij ons uit om te belijden: “U bent de Christus, de Zoon van de levende God!”
Die opdracht beschouwt hij zelf als een kostbare gave, die hem is toevertrouwd opdat hij – met Gods hulp – een trouwe rentmeester mag zijn. Zijn wens is dat de Kerk steeds meer mag worden tot “een stad op de berg, een ark van heil die de stromingen van de geschiedenis doorkruist, een vuurtoren die de nachten van de wereld verlicht”.
Deze woorden staan mijlenver af van de Verklaring van Abu Dhabi of de uitspraken in Singapore waarin alle religies als evenwaardige wegen naar God worden voorgesteld.
Een terugkeer naar duidelijkheid en orde
Het is nog te vroeg om te zeggen in hoeverre de nieuwe paus dit missionaire programma zal waarmaken. Maar één ding lijkt nu al zeker: zijn verkiezing markeert een terugkeer naar orde. Hopelijk niet alleen op het vlak van uiterlijk vertoon – want zoals Victor Hugo al opmerkte: “De vorm is de inhoud die zich toont” – maar ook op het vlak van leer en discipline. Alleen dan kan de verwarring worden opgeruimd die onder het vorige pontificaat is ontstaan door onbezonnen uitspraken en controversiële documenten als Amoris Laetitia
en Fiducia Supplicans. En hopelijk komt er dan ook een einde aan de marginalisering en vervolging van geestelijken, intellectuelen en gelovigen die juist trouw bleven aan de morele leer van de Kerk en haar eeuwenoude liturgie.
Leo als teken van strijdlust
Bij zijn uitleg over de keuze van zijn naam verwees de nieuwe paus onder meer naar Leo XIII, die de grondslagen legde voor de sociale leer van de Kerk als antwoord op de uitdagingen van de industriële revolutie - net zoals de kerk vandaag wordt geconfronteerd met de ingrijpende veranderingen van het digitale tijdperk. Een tweede verklaring voor zijn keuze zou kunnen liggen in zijn persoonlijke genegenheid voor Leo XIII, geboren in de buurt van Genazzano, opgeleid door de augustijnen, en de paus die de aanroeping Mater Boni Consilii toevoegde aan de Litanie van Loreto.
Een leeuw tegenover de wolven
Volgens Le Figaro ging er onder de kardinalen ook een grap rond, verteld door de Servische kardinaal Ladislav Nemet, die een alternatieve verklaring bood voor de naam Leo (Latijn voor “leeuw”): “Tot nu toe hadden we Franciscus, die met de wolven sprak. Nu hebben we een leeuw die de wolven zal verjagen.”3
Laten we hopen dat hij dat inderdaad doet - en dat hij voorgoed de “rook van Satan” verdrijft die tijdens het pontificaat van Paulus VI de Kerk is binnengedrongen, en dat hij een einde maakt aan het “mysterieuze proces van zelfvernietiging” dat haar in de huidige crisis heeft gestort. Moge Leo XIV verder gaan dan wat zijn kiezers wellicht van hem verwachtten — misschien zagen zij in hem slechts een compromisfiguur — en daadwerkelijk de vrede in de Kerk herstellen. Maar dan wel de ware vrede van Sint-Augustinus: “de rust van de orde”, die alleen mogelijk is door de radicale uitzuivering van alles wat leer en discipline in verwarring brengt — iets wat vandaag in veel katholieke kringen, vooral in Europa, diepgeworteld lijkt.
De leeuw is ontwaakt – en de kudde juicht
Met die hoop voegen we onze stem bij de duizenden gelovigen die, op het plein onder de loggia van de Sint-Pieter, luid en vol verwachting uitriepen: Viva il Papa!
Dit artikel verscheen eerder op Voice of the Family
Verwijzingen
- “Trump neemt nota van het oude regime – De rituelen en ceremonies van de katholieke kerk dienen om de genegenheid en emoties van de gelovigen te versterken”, El País, 02.05.2025.
- Élisabeth Pierson, “De 267e opvolger van Petrus wekt enthousiasme bij zijn collega's”, Le Figaro, 10.05.2025, p. 4.
- Jean-Marie Guénois, “Zijn naam is zijn programma: waarom de paus ervoor heeft gekozen om zich Leo XIV te noemen”, Le Figaro, 10.05.2025, p. 4.
Laatst bijgewerkt: 17 mei 2025 14:54