Dat Silvio Berlusconi bijtijden het losbandige gedrag van een politieke hansworst vertoonde, mag niet blind maken voor zijn objectieve verdiensten voor Italië. (Foto: Wikimedia)
Berlusconi’s opkomst en ondergang: een les voor de naaste toekomst
Silvio Berlusconi heeft ons verlaten. Verschillende kranten spraken zelfs van het 'einde van een tijdperk'. Zelfs met een vleugje journalistieke overdrijving kan niet worden ontkend dat hij een hoofdrolspeler is geweest in het Italiaanse politieke leven van de afgelopen decennia.
Parabool: opgang en neergang
Ik kan geen beter beeld vinden om deze hoofdrol te beschrijven dan dat van een parabool: eerst oplopend naar een hoogtepunt, dan een neergang (en dan heb ik het niet over zijn gezondheid), tot de uiteindelijke uitkomst. Ik denk dat dit een belangrijke les is voor de nabije toekomst over hoe we bepaalde bewegingen in de Italiaanse publieke opinie moeten interpreteren.
Berlusconi’s schitterende triomf van 1994
Ik arriveerde in Italië in februari 1994, kort na Berlusconi's historische 'betreding van het veld' en midden in de verkiezingscampagne voor politieke partijen. Ze zeggen dat de eerste indruk voor altijd blijft. Welnu, mijn eerste indruk van de Italiaanse politiek was precies deze onstuimig oprukkende wervelstorm van Berlusconi, die de door hem geleide Polo della Libertà naar een schitterende triomf leidde bij de algemene verkiezingen op 27 maart. Voor het eerst in de Italiaanse geschiedenis trad in Palazzo Chigi een regering aan die er niet voor terugdeinsde zich centrumrechts te noemen, met een sterke rechtse component tout court, vooral vertegenwoordigd door de Alleanza Nazionale-MSI, die alleen al 13,47% van de stemmen haalde.
Hoop op rechtse lente
Ik herinner me dat er een klimaat van grote hoop heerste. Na decennia van centristisch beleid geïnspireerd door de christendemocraten - die uiteindelijk altijd naar links afzakten - kon men beginnen te spreken van een conservatieve, of zelfs traditionalistische, reactie. De benoeming tot voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden van de jonge Irene Pivetti, die toen een traditionalistische katholiek was, versterkte deze indruk.
Justitieel eenrichtingsonderzoek
Het inquisitoire vuur van het gerechtelijk onderzoek bekend als 'Mani pulite' (‘Schone handen’), dat de gematigde partijen van de Eerste Republiek wegvaagde, knetterde nog steeds en alleen de Partito Democratico della Sinistra (de ‘Democratische Partij van Links’ (d.w.z. de oude PCI of communistische partij), de eurocommunische Refundazione comunista (Partij van de Communistische Herstichting) en hun bondgenoten, die nooit waren geraakt door de onderzoeken in Milaan, bleven over. Het was duidelijk een eenrichtingsonderzoek. Wat naar mijn mening legitieme twijfels oproept over het ware doel ervan. Hoe het ook zij, nu het veld vrij was van mogelijke concurrenten, koesterde Italiaans links de droom om aan de macht te komen. Alles wees erop dat dit ook het geval zou zijn geweest, ware het niet dat de komst van de Cavaliere alle voorspellingen in de war stuurde. En dit is zijn onmiskenbare historische verdienste. Zonder zijn tussenkomst zou Italië onherroepelijk naar links zijn afgegleden.
Halve eeuw van christendemocratisch moeras
Zijn analyse van de Italiaanse publieke opinie, gebaseerd op strenge peilingen, hadden in feite een zeer sterke conservatieve en anticommunistische reactie vastgesteld, die geen politieke uitlaatklep had. Juist om deze reactie te onderscheppen richtte hij de beweging Forza Italia! Vereniging voor Goed Bestuur, die samen met Gianfranco Fini's Alleanza Nazionale-MSI en Umberto Bossi's Lega Nord deelnam aan de politieke verkiezingen van 26 januari 1994. Deze visie bleek succesvol. Op 27 maart 1994 won de Polo della Libertà met 42,87% van de stemmen, waardoor de Alliantie van Progressieven 34,34% overhield. Als we er rekening mee houden dat de gematigden van het Pact voor Italië 15,75% behaalden, kunnen we zeggen dat er een duidelijke conservatieve meerderheid in het land was. Het was het einde van de Eerste Republiek. Na een halve eeuw van christendemocratisch moeras brak het tijdperk van tweepoligheid aan.
Steeds bredere politieke kloven
En het is precies vanuit deze reactie dat de analyse van Berlusconi's parabool moet beginnen. Voor een oplettende waarnemer (ik herinner me de opmerkingen van Plinio Corrêa de Oliveira in deze zin) kon men, achter een schijnbaar optimistische slaperigheid, in de Italiaanse publieke opinie de vorming van twee blokken ontwaren, gescheiden door scheuren die in de diepte veel geprononceerder waren dan ze aan de oppervlakte leken. Naarmate de tijd verstreek, zouden deze kloven breder worden en onoverbrugbaar worden. Aan de ene kant een militant links dat aan de oude communistische strijdpunten die van de culturele revolutie toevoegde: abortus, drugs, homoseksualiteit, euthanasie, immigratie, de lhbt-agenda enzovoort.
Publiek nog niet strikt contrarevolutionair
Aan de andere kant stond een publiek dat zich, misschien wel voor het eerst in de recente geschiedenis, zich begon te realiseren dat de dingen te ver waren gegaan en dat er gereageerd moest worden. Het bestond uit mensen die, door traditie of overtuiging, tegen revolutionaire excessen waren. Het waren geen, of tenminste nog geen, strikte contrarevolutionairen, dat wil zeggen mensen die integraal tegen de Revolutie reageren door het tegendeel na te streven. Meestal waren het mensen die zich realiseerden dat de trein van de Revolutie te snel reed en naar verontrustende bestemmingen reed, en die bij het eerste station uitstapten en zich afvroegen of ze de reis moesten voortzetten. Let wel, ze namen (voorlopig) nog geen trein terug, maar ze zaten niet langer op de Rode Pijl van de Revolutie.
Een mislukte contrarevolutie?
In het midden bevond zich het gebruikelijke blok van onverschilligen, inactieven, mensen zonder vastomlijnde overtuigingen. Het was echter een blok dat voorbestemd was om geleidelijk te worden uitgehold door de twee tegengestelde kampen in de mate van hun respectieve impact. Hoe ver zou de reactie gegaan zijn? Welke richtingen zou het hebben genomen? Wie zou ervan geprofiteerd hebben? Wat waren de connotaties? Dit waren enkele van de vragen die de strategen van centrumrechts, nu aan de macht, zich stelden. Ze stonden voor een keuze die de geschiedenis van ons land voor jaren zou bepalen. Zou centrumrechts verder zijn gegaan dan de bagatellen van de micropolitiek en hebben begrepen dat de Italianen hun niet alleen de taak hadden toevertrouwd om te regeren, maar ook, en vooral, de historische missie om de revolutie een halt toe te roepen? Zouden ze in staat zijn geweest om een regeringsprogramma uit te voeren dat werkelijk de verlangens van dit groeiende reactieve segment van de publieke opinie vertaalde?
Mogelijk leiders van de reactie
Er was geen tekort aan personages die zich voordeden als leiders van de reactie. Ik denk aan de al genoemde jonge voorzitster van de Kamer van Afgevaardigden, Irene Pivetti, die door de pers werd beschreven als 'de Italiaanse Jeanne d'Arc'. Don Gianni Baget Bozzo sprak van de 'Pivetti-cycloon' die, onder de vlag van het katholieke traditionalisme, over het land waaide. Een van haar eerste daden was het organiseren van de dagelijkse viering van de Heilige Mis in de oude Romeinse ritus in Montecitorio, die ze bijwoonde met een mantilla op.
Justitieel-links offensief tegen Berlusconi
Berlusconi zelf liet niet na om verschillende stappen in de goede richting te zetten. Hij haalde een anticommunistische retoriek uit de mottenballen die al lang in onbruik was geraakt, verdedigde privé-eigendom en vrij ondernemerschap, stimuleerde de opkomst van een alternatieve cultuur bij links, beschermde enkele van de katholieke tradities van het land, bijvoorbeeld door zich te verzetten tegen de poging van de Europese Unie om het kruisbeeld op openbare plaatsen te verbieden, en andere daden van bestuur die hem zeker tot eer strekken. Dat hij een blok aan het been van de Revolutie was, kan bijvoorbeeld worden afgeleid uit de felle aanvallen op hem door progressieve sectoren, die het perfecte middel vonden in de stortvloed van gerechtelijke processen die door verschillende openbare aanklagers, vooral die van Milaan, werden ontketend. Proeven, het moet gezegd worden, waar hij ongeschonden uit tevoorschijn kwam.
Berlusconi bleef helaas een liberaal
Na verloop van tijd begon het Berlusconisme echter zijn tekortkomingen te vertonen. Een eerste tekortkoming, eigenlijk een essentiële, was zijn liberale inspiratie. Berlusconi heeft de reactie, die hij in principe vertegenwoordigde, nooit doorgevoerd tot de logische consequenties ervan, door deze te baseren op de onschendbare principes van het goddelijke en natuurlijke recht. Hij heeft bijvoorbeeld nooit een echte strijd gevoerd ter verdediging van het leven of het gezin. Nooit nam hij een initiatief voor de morele en culturele regeneratie van Italië. Integendeel, zijn televisienetwerken behoorden tot degenen die het meest over de schreef gingen. Hij gedroeg zich altijd als een liberaal. Iets heel anders dan wat het reagerende publiek verwachtte.
Zijn losbandigheid brak hem op
Een tweede tekortkoming, een gevolg van de eerste, was zijn persoonlijke leven, dat op zijn zachtst gezegd, losbandig was. Weer iets heel anders dan wat het reagerende publiek verwachtte. Het werd nog erger toen hij zijn tweede echtgenote in de steek liet en een relatie begon met de piepjonge Francesca Pascale, een aanhanger van de LHBT-agenda. Je moet leven zoals je denkt, anders eindig je vroeg of laat met te denken zoals je geleefd hebt. De oude Berlusconi begon toen met een welwillend oog te kijken naar zaken waar hij de dag ervoor nog tegen was. Misschien dacht hij dat zijn persoonlijke charisma alle wegen voor hem zou effenen. Nu komt en gaat het charisma van een leider als een veertje in de wind. Wat overblijft zijn ideeën en waarden. En op dit gebied bleek de Cavaliere totaal ontoereikend. Hij wist niet hoe hij de reactie die hem aan de macht had gebracht moest begrijpen of leiden. Vervolgens begon hij in te zakken in de peilingen, totdat hij het leiderschap van centrumrechts verloor, dat overging in de handen van Matteo Salvini.
Zal Meloni de les van Berlusconi leren?
En zo komen we bij de dag van vandaag. Na de Salvini-periode (die om identieke redenen ook instortte) zijn we aangekomen bij de regering van Giorgia Meloni, waar we dezelfde vragen aan kunnen stellen. Zal de huidige regering de morele waarden weten te verdedigen, gebaseerd op de natuurwet en het leergezag van de Kerk? Zal ze onze christelijke en Europese identiteit weten te beschermen? Zal ze weten hoe ze het gezin en onschuldig menselijk leven moet verdedigen? Zal het onze kinderen en jongeren weten te beschermen tegen homoseksuele propaganda op scholen? Zal het, kortom, in staat zijn om een echte reactie te geven op de Culturele Revolutie, om er zelfs maar over te spreken? Met andere woorden, zal het een regering worden die alleen maar openbare zaken regelt, op de winkel past, of een regering die ideeën en waarden voorstelt?
Kortom, zal zij de les van Berlusconi parabool, van zijn opkomst en ondergang, leren?
Laatst bijgewerkt: 19 juni 2023 10:40