Activistische handvatten in de wet betalen zich uit: het Urgenda-arrest

Klimaatrechtspraak vertoont steeds meer barsten, zo zien we in de zaken van Greenpeace en Milieudefensie. Foto: CC BY NC 2 0.

Activistische handvatten in de wet betalen zich uit: het Urgenda-arrest

THEMA'S:

Hoe is het mogelijk dat rechters zo plompverloren op de stoel van de politiek zijn gaan zitten? Niet alleen in Nederland in de Urgendazaak, maar ook in Duitsland in een soortgelijke uitspraak over het klimaat. Daar ging het zelfs om het Grondwettelijk Hof, het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe, dat het juridische neusje van de zalm geacht wordt.

Modes

Niet dus. Zowel in Nederland als Duitsland verliezen rechters de grenzen van hun ambt uit het oog, laten zich door modes op sleeptouw nemen en doen uitspraken die hun competentie verre te boven gaan. Niet alleen inhoudelijk – wat weten rechters nu van klimaat af? – maar ook juridisch deugt het niet. Hoe kan dat?

‘Activistisch handvat’

Op dit punt kunnen we wijzen op de opmerkelijke parallel tussen Nederland en Duitsland. In beide landen konden rechters gebruik maken van een ‘activistisch handvat’ dat in de schijnbaar ‘ideologieloze’ jaren negentig onder druk van linkse partijen in de wet is aangebracht. Ondanks waarschuwingen van prominente rechtsgeleerden.

Lees ook: Linkse rechters saboteren uitzetting van criminele vreemdelingen

Luikje in wet

Sterker nog, die activistische handvatten in de wet, zowel in de Nederlandse als de Duitse, zijn op vrijwel hetzelfde moment aangebracht. Ze dateren beiden van 1994. Inhoudelijk zijn ze heel verschillend, maar ze hebben gemeenschappelijk dat ze een luikje in de wet aanbrengen, waarlangs het linkse actiewezen kan binnendringen, om de wet voor zijn karretje te spannen. Ten koste van het algemeen belang. Of beter gezegd, deze wetsartikelen maken het voor activisten juist mogelijk om hun linkse ambities als ‘algemeen belang’ voor te stellen. Iets waar ze nu, bij alle klimaatalarmisme, goed garen bij spinnen.

Statuten

Om welke wetsartikelen gaat het? In Nederland om art. 3:305a Burgerlijk Wetboek: de ‘algemeenbelangactie’. Dat wil zeggen dat een vereniging of stichting die algemeen belangbehartiging in zijn statuten heeft, zich ook voor de rechter als behartiger van het algemeen belang kan opwerpen. Weliswaar is aan het wetsartikel later een ‘vereiste van representativiteit’ toegevoegd, maar althans voor de (onverkozen) rechters in het geval van Urgenda - een staatsgesubsidieerde en onder meer door de Postcodelorij zwaar gesponsorde stichting – was het gebrek aan representativiteit geen probleem om op de stoel van de wetgever te gaan zitten en een verregaande uitspraak te doen waar alle Nederlanders de gevolgen van zullen moeten dragen.

Overheidstaak

Tegen de invoering van het wetsartikel voor ‘algemeenbelangsactie’ bestonden van meet af aan grote juridische bezwaren. De Nijmeegse rechtsgeleerde prof. Wim van der Grinten waarschuwde dat algemeenbelangbehartiging per definitie een overheidstaak is. Daar allerlei clubjes eveneens toe in staat stellen, vond hij een bijzonder slecht idee. Die worden dan immers een soort pseudo-overheid, of pseudo-OM-tjes: chaos is dan troef.

Lees ook: Duitse rechters doen uitspraak: bloedneus voor Brussel

EU, handen af van onze pensioenen

Klimaatpijpen

Klimaatclub Urgenda heeft precies gedaan wat Van der Grinten destijds vreesde: zich positioneren als ‘algemeenbelangbehartiger’ en vervolgens met behulp van artikel 3:305a BW via de rechter een beleidsverandering bij de regering afdwingen. Het publiek, drager van het échte algemeen belang, wordt niets gevraagd en heeft het nakijken. Urgenda heeft onlangs zelfs gedreigd opnieuw naar de rechter te stappen en een dwangsom te eisen, als de overheid niet naar haar klimaatpijpen danst. In feite wordt de overheid juist steeds meer gedwongen een bijzonder belang te dienen, dat van de klimaatlobby.

Samenspanning

Forum voor Democratie heeft dit vorig jaar in Kamervragen aangekaart bij Sander Dekker (VVD), minister voor Rechtsbescherming. Hij stuurde FvD met een kluitje in het riet, wat er nog eens op duidt dat het in ambtelijke kringen helemaal niet zo erg gevonden wordt door Urgenda en de rechter ‘gedwongen’ te worden de klimaatinspanningen voor Nederland op te voeren. Dat de overheid in haar verdediging voor de rechter het dubieuze klimaatnarratief van Urgenda niet heeft aangevochten, wijst daar eveneens op. Je hoeft geen complotdenker te zijn om hierin een samenspanning van gelijkgezinde partijen te zien. Als dat zo is, is dit opnieuw ten koste gegaan van het échte algemeen belang.

‘Toekomstige generaties’

Dan Duitsland. Daar zien we, om zo te zeggen, op een andere manier hetzelfde gebeuren. Dat wil zeggen: het activistenhandvat in de wet – hier gaat het zelfs om de grondwet – is anders: Per artikel 20A Grundgesetz wordt de overheid met de verplichting opgezadeld “met het oog op toekomstige generaties” het milieu en “de dieren” te beschermen. Ook dit artikel dateert van 1994, maar er ging wel twintig jaar links gedram aan vooraf. Maar toen nog zonder die Tiere.

Lees ook: Opmerkelijk: “onpartijdige” officier van justitie leidt organisatie die Zwarte Piet bestrijdt

Help de boeren, teken de petitie tegen de stikstofpolitiek!

Stokpaardjes

Milieubescherming, en daarmee ook klimaatbescherming, is in Duitsland sinds 1994 dus een grondwettelijke ‘staatsdoel’. Er loopt echter al lang een discussie onder staatsrechtgeleerden wat zo’n Staatsziel dan wel inhoudt en hoe verplichtend het is. Alleen maar een ‘inspanningsverplichting’ of een ‘resultaatverplichting’ die via de wet afdwingbaar is? De vraag klemt, want na de dierenbeschermers staan nu ook allerlei andere groepen te trappelen om eigen stokpaardjes, bijvoorbeeld sport, in de grondwet te verankeren. Een politicus waarschuwde al dat de wet – en zeker de grondwet - geen ‘warenhuiscatalogus’ is, die voor elk wat wils moet bieden. Een grondwet moet juist sober de grondrechten opsommen.

Marionet van actiegroepjes

Nog belangrijker is dat zo’n geïnflateerde ‘warenhuiscatalogus’ aan staatsdoelen in de grondwet evenzovele nieuwe handvatten zal bieden aan het linkse actiewezen om naar de rechter te stappen en naleving af te dwingen. Zo verschuift de macht geleidelijk van het parlement naar de rechterlijke macht, die langs die route nog meer in de pap te brokkelen krijgt dan de wetgevende en de uitvoerende macht bij elkaar. Dat kan toch niet de bedoeling zijn? Rechters hoeven immers niet gekozen te worden, noch zich anderszins voor hun uitspraken te verantwoorden. Maar hoe machtig de rechter zich dan ook moge voelen, toch is hij dan niet meer dan een marionet van kleine actiegroepjes, die via de grondwet aan de touwtjes trekken. Tot grote schade voor het algemeen belang, hoe plechtig de rechter dat – met de wet in de hand - ook aanroept.

Laatst bijgewerkt: 10 januari 2022 14:33

Doneer